Sprawozdanie z pierwszego posiedzenia Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN Poznań, 27 listopada 2020

Inauguracyjne posiedzenie Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego Polskiej Akademii Nauk odbyło z wykorzystaniem aplikacji Microsoft Teams w domenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Otwarcia obrad dokonała przewodnicząca Sekcji prof. dr hab. Magdalena Piorunek. Przywołując definicję Oddziału Psychologii Doradczej przy Amerykańskim Towarzystwie Psychologicznym prof. Piorunek przypomniała, że poradnictwo to pomaganie poszczególnym jednostkom w pokonywaniu przeszkód znajdujących się na drodze do ich osobistego rozwoju (…) oraz w optymalnym pobudzaniu indywidualnych źródeł tego rozwoju (Murgatroyd, S., 2000, s. 16)., wspominając zaś definicję Anny Jones dodała, iż poradnictwo to proces ułatwiający poszczególnym osobom pogodzenie się z własnym życiem – takim jakim ono jest – a w ostatecznym rachunku pomagający osiągnąć większą dojrzałość poprzez nauczenie się brania odpowiedzialności i podejmowania decyzji za samego siebie (Murgatroyd, 2000, s.16). Wprowadziła tym samym uczestników spotkania w jego tematyczny zakres. Ponadto zwróciła uwagę, iż poradnictwo bywa utożsamiane z doradztwem i jest traktowane jako działanie społeczne, interakcja międzyosobowa, polegającą na dostarczeniu przez doradcę rad, porad, wskazówek radzącemu się lub jako działalność instytucji poradniczych, z kolei – z punktu widzenia polityki społecznej jako forma pomocy (Kargulowa, 2005).

Tak szeroko rozumiane, służyć może zarówno realizacji celów terapeutycznych, jak i promocyjno-optymalizacyjnych (Sęk, 204), zwłaszcza, że współwystępuje i wiąże się między innymi z takimi działaniami pomocowymi, jak wsparcie społeczne, terapia, interwencja kryzysowa, pomoc socjalna i może być rozpatrywane:- w kontekście mikrospołecznym jako relacja pomocowa (z takimi obszarami refleksji, jak np.: podmiotowość uczestników relacji, ich autonomia, motywacje wchodzenia w relacje, ich uwarunkowania,);- jako działalność instytucji, grup formalnych i nieformalnych w przestrzeni rzeczywistej i wirtualnej;- w skali makrospołecznej jako  komponent polityki społecznej i edukacyjnej.Podniosła także problem definiowania efektów działań poradniczych, ich mierzenia i związków z innymi oddziaływaniami, jak wychowanie, edukacja, profilaktyka.Wskazując wielorakie aspekty problematyki poradnictwa prof. Piorunek zakreśliła tym samym merytoryczny obszar działania Sekcji.Następnie przedstawiła informacje ogólne na temat jej struktury oraz określiła cele tego, spotkania oraz cele przyszłej działalności Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego. Jako główne wskazała:- krytyczny namysł nad istniejącymi nurtami poradnictwa, pomocy i wsparcia społecznego oraz potrzebę wypracowywania nowych teorii;- interparadygmatyczne, transdyscyplinarne badania obszaru działań pomocowych;- interdyscyplinarny dyskurs nauki i praktyki, związany z poradnictwem i jego różnymi odmianami;

– rozwój współpracy między instytucjami, organizacjami, jednostkami zajmującymi się w/w zagadnieniami.

Po tym wprowadzeniu, formalnie zebranie zainaugurowała przewodnicząca KNP PAN prof. Agnieszka Cybal-Michalska zaproszony gość spotkania. W pierwszych słowach zaakcentowała doniosłość powołania, po raz pierwszy w historii Komitetu Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego. Następnie krótko przedstawiła historię funkcjonowania KNP PAN i wskazała jego zadania „których celem jest, w najogólniejszym sensie, integracja środowiska naukowego pedagogów i podtrzymywanie świadomości społecznego znaczenia pedagogiki jako nauki oraz społecznej odpowiedzialności pedagogów (…)”. Na ręce przewodniczącej Sekcji prof. Piorunek złożyła podziękowania za opracowanie opinii związanej z prowadzonymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej konsultacjami w sprawie wniosku o włączenie do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji – kwalifikacji rynkowej: Prowadzenie mediacji w oświacie oraz sporządzenie planu działań Sekcji Poradnictwa Społecznego, które wyznacza kierunek twórczej i eksperckiej aktywności Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego.

W kolejnej części przewodnicząca prof. Piorunek oddała głos poszczególnym członkom Sekcji, prosząc o przedstawienie swoich sylwetek i zainteresowań naukowo-badawczych.

Jako pierwsza głos zabrała prof. dr hab. Bożena Matyjas, której zainteresowania badawcze koncentrują się wokół tematyki: dziecka; dzieciństwa w różnego typu środowiskach wychowawczych: rodzinie, szkole, środowisku lokalnym i globalnym oraz problemów pomocy i wspierania rodzin i dzieci w sytuacjach kryzysowych. Profesor jest autorką sześciu monografii oraz przeszło 280 artykułów naukowych, współautorką, jednej książki, redaktorką dwunastu monografii poświęconych tym zagadnieniom.

Następnie głos zabrał prof. Zdzisław Wołk informując, że jego zainteresowania badawcze wiążą się z humanistycznymi aspektami pracy zawodowej, kulturą pracy i poradnictwem zawodowym, a także problemami pracy socjalnej. Z tego zakresu opublikował ponad 200 prac naukowych i popularno-naukowych, w tym dziesięć monografii i podręczników oraz trzynaście prac zbiorowych, których był redaktorem naukowym. Był też projektodawcą i uczestnikiem programów badawczych poświęconych aktywności pracowniczej i aktywizacji zawodowej, pomocy społecznej w wymiarze lokalnym. Jest autorem licznych ekspertyz dotyczących poradnictwa zawodowego oraz rekomendacji poświęconych aktywizacji zawodowej bezrobotnych. Przez dwie kadencje zasiada w Wojewódzkiej Radzie Rynku Pracy województwa lubuskiego.

Profesor DSW dr hab. Elżbieta Siarkiewicz, której oddano głos, jako kolejnej, to pedagog, badacz, diagnosta, wykładowca akademicki. Jest członkiem–założycielem Naukowego Towarzystwa Poradoznawczego i zastępcą redaktora naczelnego czasopisma „Studia Poradoznawcze/Journal of Counsellogy”. Swoje zainteresowania naukowe i badawcze skoncentrowała wokół mikroświatów, w których są tworzone, uruchamiane, podtrzymywane oraz realizowane działania  pomocowe, wspierające i poradnicze. Sięgając po możliwości jakie dają badania terenowe i uczestniczące, skonstruowała imersjonistyczny model badań nad poradnictwem. Opublikowała dwie autorskie i jedną współautorską monografię, wiele artykułów oraz jest redaktorką lub współredaktorką trzech prac zbiorowych dotyczących problematyki poradnictwa.

Dr Violetta Drabik-Podgórna adiunkt w Zakładzie Poradoznawstwa oraz zastępca kierownika Międzynarodowej Katedry UNESCO Lifelong Guidance and Counseling w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego oraz doradca kariery, trener rozwoju osobistego, certyfikowany coach ICC i współkoordynator (z Markiem Podgórnym) międzynarodowej akademickiej sieci współpracy UNITWIN NETWORK Life designing interventions (counseling, guidance, education) for decent work and sustainable development, skupiającej 20 uniwersytetów z całego świata. Jest autorką jednej książki, redaktorką i współredaktorką czterech prac zbiorowych oraz dwóch numerów dwujęzycznego czasopisma Studia Poradoznawcze/Journal of Counsellogy (2018, 2019). Ponad to jest organizatorką i współorganizatorką konferencji i seminariów naukowych o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. W swoich pracach podejmuje problematykę współczesnego poradnictwa konstruowania kariery i życia (Life Design), podkreśla znaczenie dialogiczności relacji oraz analizuje sytuację doradczą z perspektywy etycznej.

Następnie głos zabrała dr Elżbieta Kwiatkowska. Członek Zespołu Edukacji Elementarnej przy KNP PAN (do 2019 r). Koordynator ds. pedagogicznych w przedszkolu akademickim Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2016-19), autorka programu edukacyjno-wychowawczego, Dzieci zmienią świat na lepsze. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się m.in. wokół: wieloaspektowej optymalizacji oddziaływań przedszkola na dziecko, sprzyjającej jego zintegrowanemu, harmonijnemu rozwojowi; problematyki wspierania dziecka zdolnego w środowisku edukacyjnym; szeroko pojętych kompetencji społecznych i funkcjonowania społecznego wybranych środowisk (w tym środowisk międzykulturowych).

Dr Joanna Kozielska, pracownik Zakładu Poradnictwa Społecznego na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM, poinformowała iż jej zainteresowania naukowe oscylują wokół zagadnień związanych z transnacjonalnym poradnictwem biograficznym. Interesuje się także wykorzystywaniem niedyrektywnych form wspierania rozwoju i poradnictwa kariery m.in coachingiem oraz szeroko rozumianym szkolnictwem zawodowym. Dr Kozielska jest autorką kilkudziesięciu artykułów naukowych, współredaktorką (wraz z prof. M. Piorunek i dr A. Skowrońską-Pućką) trzech monografii zbiorowych oraz autorką 2 autorskich monografii.

Dr Agnieszka Skowrońska-Pućka także jest adiunktem w Zakładzie Poradnictwa Społecznego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Jej zainteresowania naukowo-badawcze oscylują wokół problematyki wsparcia i pomocy świadczonej osobom w kryzysie, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży ze środowisk defaworyzowanych. Istotnym obszarem jej naukowych zainteresowań jest system instytucjonalnej i rodzinnej pieczy zastępczej, biograficzne kryzysy nienormatywne a nade wszystko zjawisko (przed)wczesnego macierzyństwa. Jest autorką licznych artykułów naukowych, współredaktorką (wraz z prof. Piorunek i dr Kozielską) trzech monografii zbiorowych oraz autorką jednej autorskiej monografii.

Na koniec, swoją sylwetkę naukową zaprezentowała Prof. Magdalena Piorunek wskazując, iż jest kierownikiem Zakładu Poradnictwa Społecznego na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu, a jej zainteresowania i badania lokują się w obszarze pedagogiki pracy, pedagogiki społecznej, poradoznawstwa. Profesor jest autorką ponad 120 publikacji. Od 2009 roku zainicjowała i przewodniczy komitetom naukowym cyklu ogólnopolskich konferencji naukowych dotyczących poradnictwa (2010, 2012, 2014, 2017, 2020/21). W minionej kadencji była członkiem takich Zespołów KNP PAN jak: Zespół Pedagogiki Pracy; Zespół Pedagogiki Młodzieży oraz Zespól Pedagogiki Społecznej. Istotnym elementem jej naukowych działań jest uczestnictwo w międzynarodowym projekcie UNITWIN NETWORK – Life Designing Intervention (counseling, guidance, education) for decent work and sustainable development; współpraca z Katedrą UNESCO Całożyciowego poradnictwa zawodowego we Wrocławiu oraz działalność organizacyjna i dydaktyczna.

Członkami Sekcji są ponadto prof. Andrzej Radziewicz–Winnicki oraz prof. UWr. Andrzej Ładyżyński.

Prof. Radziewicz-Winnicki jest socjologiem i pedagogiem, uznanym autorytetem  naukowym w zakresie socjologii wychowania oraz pedagogiki społecznej. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, World Association for Educational Research oraz inicjatorem i redaktorem naczelnym kwartalnika naukowego „Auxilium Sociale – Wsparcie Społeczne”, członkiem kolegiów redakcyjnych krajowych i międzynarodowych czasopism naukowych

Prof. UWr. A. Ładyżyński, rozpoczynał swoją karierę naukową w Zakładzie Historii Edukacji, pracując pod kierunkiem prof. Miroławy Chamcówny, obecnie specjalizuje się w obszarze pedagogiki rodzinnej, poradnictwa rodzinnego oraz terapii rodzinnej. Czynnie zajmuje się pracą z rodzinami w kryzysie. Jest związany z Zespołem Terapii Rodzin przy Centrum Neuropsychiatrii „Neuromed” we Wrocławiu. Korzysta ze szkoleń oraz superwizji pracy własnej. Autor dwóch książek oraz ponad 100 artykułów.

Ważną rolę w przebiegu obrad odegrała dyskusja dotycząca szczegółowej tematyki i form współdziałania w rozpoczętej czteroletniej kadencji (2020-2024).W jej rezultacie ustalono, że będą organizowane w ciągu roku akademickiego dwa spotkania o naukowym charakterze. Przedmiotem obrad będą zadania, które wpisują się w zakres aktywności Komitetu Nauk Pedagogicznych, a które dotyczą bezpośrednio kwestii poradnictwa, wsparcia, pomocy i interwencji. Zaplanowano także przygotowywanie publikacji indywidualnych i ewentualnie podsumowującej na koniec kadencji Sekcji. Podtrzymano inicjowanie i rozwijanie współpracy z krajowymi organizacjami i ośrodkami naukowymi, których obszarem zainteresowań jest tematyka wpisująca się w zakres zainteresowań członków Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego oraz kontynuowanie współpracy z Katedrą UNESCO i siecią UNITWIN international network, Life designing interventions for decent work and sustainable developmentoraz, a także z Naukowym Towarzystwem Poradoznawczym. Przewidziano też udział członków Sekcji w przygotowywaniu ekspertyz naukowych, których tematem przewodnim są poradnictwo, wsparcie, pomoc i wszelkie działania im towarzyszące; oraz w diagnozowaniu stanu oświaty z uwzględnieniem zwłaszcza obszarów skoncentrowanych na poradnictwie pedagogicznym. Zaplanowano także przygotowanie mapy ośrodków i osób zajmujących się poradnictwem. Poza tym wzięto pod uwagę możliwość konsultowania programów kształcenia kadr akademickich i oświatowych w dziedzinie pedagogiki w obszarze poradnictwa, wsparcia, interwencji i pomocy oraz ocenianie poczynań reformatorskich w systemie edukacji w obszarze dotyczącym poradnictwa np.: edukacyjno-zawodowego, społecznego wsparcia i działań o charakterze interwencyjno-pomocowych. Jako zadanie bardzo ważne uznano opracowywanie nowych koncepcji i propozycji rozwiązań modelowych dotyczących obszaru poradnictwa pedagogicznego, wsparcia, pomocy i interwencji oraz organizowanie badań w mniejszych zespołach badawczych zgodnie z zainteresowaniami naukowymi poszczególnych członków Sekcji. Mając to na względzie, zaplanowano  powołanie szerszego Zespołu Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN, wspierającego inicjatywy i działania Sekcji, którego kształt mógłby się zmieniać w zależności od podejmowanych inicjatyw i przedsięwzięć.

Na zakończenie spotkania prof. Piorunek odczytała sformułowaną wraz z dr Kozielską opinię wniosku o włączenie do zintegrowanego Systemu Kwalifikacji- kwalifikacji rynkowej Prowadzenie mediacji w oświacie, wskazując wagę przygotowywania młodzieży do prowadzenia mediacji w procedurze mediacji rówieśniczych i mediacji dorosłych w szeroko pojętej edukacji.

Przed zamknięciem obrad ustalono, że następne spotkanie Sekcji odbędzie się w lutym 2021 roku.
Sprawozdanie z drugiego posiedzenia Sekcji i Zespołu wspierającego działania Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN

Poznań, 26 lutego 2021 r.
Posiedzenie otworzyła przewodnicząca Sekcji prof. dr hab. Magdalena Piorunek. Profesor Magdalena Piorunek serdecznie powitała obecnych na spotkaniu członków Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego oraz członków Zespołu wspierającego działanie sekcji, przypominając najważniejsze założenia i idee, jakie towarzyszyły inicjatywie powołania Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego oraz kierunki jej działań. Przewodnicząca Sekcji zaprosiła obecne na posiedzeniu grono na V Ogólnopolską Konferencję Naukową „Pomoc – wsparcie społeczne – poradnictwo. Między teorią a praktyką wspierania jednostki w życiu osobistym, edukacji i pracy”, organizowaną przez zespół Zakładu Poradnictwa Społecznego w dniu 25 marca br. w formule on-line, którą patronatem objął Komitet Nauk Pedagogicznych PAN oraz Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.

W dalszej kolejności złożyła podziękowania Prof. Elżbiecie Siarkiewicz za rozpowszechnianie informacji na temat działalności Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego w środowisku naukowym. Wyraziła nadzieję na współpracę z Naukowym Towarzystwem Poradoznawczym.

Następnie przedstawiła sylwetkę Prof. Teresy Chirkowskiej-Smolak, kierownik Zakładu Psychologii Pracy i Organizacji, Wydziału Psychologii i Kognitywistyki UAM, która wygłosiła wykład pt.: „Wypalenie akademickie”. Profesor Chirkowska-Smolak omówiła kolejno, czym jest wypalenie, wskazała jego trzy wymiary w ujęciu Maslach – wyczerpanie, cynizm, obniżoną skuteczność. Scharakteryzowała szczegółowo symptomy wypalenia, akcentując skalę zjawiska wypalenia akademickiego, z koncentracją na grupie studentów. Wskazała przyczyny i sposoby zapobiegania zjawisku, skupiając uwagę na sześciu obszarach pracy – omówiła sześć strategii poprawienia relacji z pracą wg Maslach i Leitera. Profesor Chirkowska-Smolak zaprezentowała szerokie, nowe podejście do zjawiska wypalenia zawodowego, uwzględniające inne niż tylko grupy zawodów służb społecznych, kategorie osób, zagrożonych wystąpieniem. Uznała istotę aktywności podejmowanej w ramach studiów za pracę, ukierunkowaną na konkretny cel. Akcentowała złożoność i wielowymiarowość konstruktu wypalenia.

Profesor Magdalena Piorunek podziękowała za wygłoszenie wykładu, podkreśliła znaczenie praktycznych rekomendacji służących przeciwdziałaniu występowania i pogłębiania się syndromu wypalenia zawodowego wśród studentów i kadry akademickiej. Po zakończonym wykładzie głos zabrał Prof. Andrzej Radziewicz- Winnicki, nawiązując do socjobiologii w kontekście profilaktyki zjawiska. Postulował zasadność powrotu do grup odniesienia, które przeciwdziałają deprywacji i frustracji. Wskazał na teorię rezyliencji i możliwości jej stosowania w ramach miejsca pracy, zwracając pilną uwagę na przyczyny i genezę zaburzeń samoregulacji. Podziękował za podjęcie i szerokie przedstawienie bardzo aktualnego tematu. Profesor Magdalena Piorunek, w nawiązaniu do wystąpienia prof. Teresy Chirkowskiej-Smolak zwróciła uwagę na aspekt obciążenia pracą wynikający ze sposobu i jakości zarządzania organizacją. Wskazała na nieprecyzyjny i nierównomierny podział pracy i inne elementy, które przyczyniają się do wystąpienia poczucia utraty kontroli nad efektywnością pracy, prowadząc do utraty poczucia sensu podejmowanej aktywności. Następnie głos zabrała mgr Żaneta Garbacik w pierwszej kolejności podziękowała za podjęcie aktualnego tematu. Zwróciła uwagę, iż zjawisko wypalenia zawodowego rzadko jest kojarzone z akademickim środowiskiem pracy. Wskazała zalety pracy akademickiej (możliwość realizacji pasjonujących projektów, prestiż, państwowa posada i inne profity), ale też pewne funkcjonujące w społeczeństwie przekonania, które mogą utrwalać jego funkcjonowanie ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami. Profesor Teresa Chirkowska-Smolak w odpowiedzi zaakcentowała, iż przyczyną może być sposób spostrzegania zawodu nauczyciela akademickiego. Zawód ten jest postrzegany, jako wyjątkowy, w ramach którego można podejmować tematy autentycznie pasjonujące jednostkę, która je bada, ale jednocześnie jest niezwykle wymagający. W środowisku panuje duża konkurencja, nie osiągając spektakularnych rezultatów pojawia się poczucie braku kompetencji. Mgr Żaneta Garbacik, kontynuując wątek, postawiła pytanie dotyczące poczucia sensu i zaangażowania w kontekście znajomości wymogów związanych z rolą i charakterem pracy nauczyciela akademickiego. Podkreśliła, iż źródłem wypalenia może być w tym zakresie brak realistycznego obrazu obejmującego wyzwania specyficzne dla kariery akademickiej i postawiła pytanie, o jakość i zakres przygotowania do zawodu, który często wybierany jest z pobudek idealistycznych. Profesor Teresa Chirkowska-Smolak zauważyła, iż zazwyczaj wchodzimy do zawodu pełni pasji i zaangażowania, jednak ten stan nie u wszystkich się utrzymuje. Nie zauważamy stanów pośrednich, a warto byłoby o to zadbać, by przywracać zaangażowanie. Poczucie braku sukcesów, braku osiągnięć wskazała, jako jedną z głównych przyczyn występowania zjawiska wypalenia zawodowego w środowisku akademickim. Mgr Żaneta Garbacik zwróciła również uwagę na problem dopasowania w genezie kształtowania się syndromu wypalenia, odnosząc się do wielości ról i funkcji, jakie podejmuje pracownik naukowo-badawczy. Prof. Magdalena Piorunek wskazała na nieustanie zmieniające się, niedookreślone mierniki sukcesu akademickiego, co również przyczynia się do pogłębiania się syndromu wypalenia wśród kadry akademickiej.  W dalszej kolejności głos zabrała dr Iwona Werner, która również zajmuje się badaniem wypalenia zawodowego kadry akademickiej. Wskazała na różne obciążenia, zarówno treścią, jak i wynikające z kontekstu pracy (niepewna przyszłość, trudności w relacjach, niejasna, zmieniająca się ścieżka kariery), które, jak wskazują wyniki prowadzonych przez nią weryfikacji empirycznych mają znaczący wpływ na wzrost poziomu stresu odczuwanego i doświadczanego przez kadrę akademicką, czego konsekwencją jest syndrom wypalenia zawodowego. Akcentowała konieczność dbałości o siebie w kontekście przeciwdziałania wypaleniu. Dr Joanna Nawój-Połoczańska zainteresowana była zjawiskiem wypalenia z perspektywy przedzałożeń studentów i zdrowia psychicznego młodych ludzi. Profesor Zdzisław Wołk zauważył, iż prawdopodobnie wypalenie pojawia się już na wcześniejszych etapach edukacji, a jedynie ujawnia i jest diagnozowane na poziomie studiów wyższych. Postawił pytanie dotyczące sposobów diagnozowania zjawiska na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Profesor Teresa Chirkowska-Smolak zaakcentowała, iż każdy etap nauki wiąże się z nową nadzieją, entuzjazmem, początkowym kapitałem. Zauważyła, iż studenci charakteryzują się przekonaniem o niskiej skuteczności własnych działań. Nie otrzymują oni adekwatnego wsparcia wartościującego, nie są nagradzani za wysiłek a stosowanie wyżej wskazanych praktyk prowadzi do eliminowania lub wygaszania oddziaływania czynników chroniących przed syndromem wypalenia.

Efektem dyskusji stała się propozycja przeprowadzenia weryfikacji empirycznych nad zjawiskiem wypalenia studentów w kilku ośrodkach akademickich w kraju. Do współpracy zostali zaproszeni zainteresowani tematem członkowie sekcji i zespołu. Ustalono kontynuację prac nad tym tematem.

W drugiej części spotkania odtworzono (z uwagi na chorobę prelegentki) wystąpienie dr Joanny Kozielskiej. Dr Joanna Kozielska przedstawiła wybrane elementy koncepcji badawczej dotyczącej wyborów edukacyjno- zawodowych młodzieży, pochylając w sposób szczególny nad jej elementem, oscylującym wokół kwestii poradnictwa zawodowego.  Zaprezentowane dane były efektem zrealizowanego w pierwszym kwartale roku 2020 projektu badawczego pod tytułem: Uczniowie szkół podstawowych i kształcących w zawodzie wobec swojej przyszłości edukacyjno-zawodowej. Wspomniany projekt ukierunkowano na rozwiązanie trzech obszernych problemów badawczych zawierających się w pytaniach o aspiracje i strukturę oraz sposób konstruowania planów edukacyjno- zawodowych przez młodzież uczącą się w szkołach podstawowych –a zatem potencjalnie zainteresowanych i niezainteresowanych kształceniem w zawodzie i w szkołach ponadpodstawowych kształcących w zawodzie, o postrzeganie sukcesu zawodowego i edukacyjnych ścieżek doń prowadzących oraz o opinie uczniów na temat procesu szkolnego poradnictwa zawodowego. Temu właśnie aspektowi poświęcono wystąpienia, choć niejednokrotnie odwoływano się także do aspektu związanego z planami młodzieży, ich uwarunkowaniami i sposobami konstrukcji. Problemy badawcze stanowiące podstawę zaprezentowanego materiału zawarły się zaś w pytaniach o to: z czyjej pomocy korzysta młodzież podejmując decyzje o edukacyjno-zawodowym charakterze?, jakie są opinie młodzieży na temat szkolnego doradztwa zawodowego?, jakie wobec tego przejawia oczekiwania i potrzeby? oraz tego, co w kontekście snucia planów wiedzą o sobie, swoich zainteresowaniach predyspozycjach, umiejętności, mocnych i słabych stronach czy sytuacji na rynku pracy. Konkluzją wystąpienia stało się stwierdzenie, iż efektem poradnictwa kariery bazującego na zdobywaniu doświadczeń, samodzielności i odpowiedzialności powinien stać się wzrost umiejętności podejmowania decyzji karierowych przez młodzież oraz uświadamianie jej ich długodystansowego, biograficznego charakteru, nie zaś tylko ich epizodyczności, koncentrującej się na aktualnym i co najwyżej przyszłym szczeblu kształcenia charakterze oraz budowanie (za Tokarska) „refleksyjności biograficznej” czy karierowej jak ujmuje to M. Savickas.

Dyskusje na temat tego wątku przełożono na kolejne spotkanie. Termin kolejnych obrad wstępnie zaplanowano na przełomie września i października br. Profesor Magdalena Piorunek ponownie zaprosiła zainteresowane osoby do udziału w organizowanej przez Zakład Poradnictwa Społecznego konferencji naukowej. Podziękowała osobom uczestniczącym w obradach Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego za aktywny udział i zamknęła obrady.

SPRAWOZDANIE

z III posiedzenia

SEKCJI PORADNICTWA PEDAGOGICZNEGO KNP PAN

W dniu 23 listopada 2021 roku o godzinie 16.00 na platformie MS Teams w domenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyło się III Posiedzenie Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN oraz zespołu wspierającego działania Sekcji.

W spotkaniu uczestniczyli członkowie Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego:

Prof. Magdalena Piorunek – przewodnicząca

Prof. Andrzej Radziewicz-Winnicki

Prof. Andrzej Ładyżyński

Prof. Elżbieta Siarkiewicz

Prof. Bożena Matyjas

Dr Violetta Drabik-Podgórna

Dr Agnieszka Skowrońska-Pućka

Dr Joanna Kozielska – sekretarz

oraz członkowie zespołu wspierającego działania Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego:

Prof. Paulina Forma – Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Prof. Alicja Czerkawska – Dolnośląska Szkoła Wyższa

Prof. Małgorzata Rosalska – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Prof. Barbara Skałbania – Uniwersytet  Jana Kochanowskiego  W  Kielcach

Prof. Katarzyna Klimkowska – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Dr Ewa Dębska – Uniwersytet Warszawski

Dr Patrycja Jurkiewicz – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Dr Joanna Nawój-Połoczańska- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Dr Iwona Werner – Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu

Dr Anna Kławsiuć-Zduńczyk – Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Mgr Agnieszka Deja – International Coach Federation (oddział Poznań)

Mgr Marta Fronczak – Dolnośląska Szkoła Wyższa

Mgr Żaneta Garbacik -Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

a tak prof. Alicja Kargulowa.

Planowany przebieg posiedzenia:

• 00-16.15 – powitanie, komunikaty – przewodnicząca Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego;
• 15- 16.30 – dr Joanna Kozielska – Zakład Poradnictwa Społecznego Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM – przypomnienie głównych tez z wystąpienia  zatytułowanego (Nieobecny) doradca zawodowy w obliczu oczekiwań młodzieży.  Między założeniami a praktyką społeczną, które zaprezentowano na lutowym posiedzeniu sekcji, a dyskusję nad nim przełożono na kolejne spotkanie
• 30-16.45- dyskusja;
• 45-17.30 – prof. dr hab. Bożena Wojtasik – Dolnośląska Szkoła Wyższa –Wykład zatytułowany: Stawanie się doradcą kariery. Analiza narracji;
• Dyskusja;
• Wolne głosy.

Posiedzenie otworzyła przewodnicząca Sekcji prof. Magdalena Piorunek. Pani profesor serdecznie powitała obecnych na spotkaniu członków Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego oraz członków zespołu wspierającego działania Sekcji, przypominając najważniejsze założenia i idee, jakie towarzyszyły inicjatywie powołania Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego oraz kierunki jej działań. Następnie przywitała nowe członkinie zespołu wspierającego działania Sekcji Panie: prof. UJK Barbarę Skałbania, prof. UMCS Katarzynę Klimkowską oraz dr Ewę Dębską z Uniwersytetu Warszawskiego.

Następnie prof. Piorunek poinformowała o zmianie w przebiegu spotkania. Zmiana dotyczyła wystąpienia prof. Bożeny Wojtasik z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, która zgłosiła, iż z powodu choroby nie będzie mogła wziąć udziału w spotkaniu. Wykład zatytułowany: Stawanie się doradcą kariery. Analiza narracji usunięto z programu. Przewodnicząca zaproponowała, wygłoszenie autorskiego wystąpienia przygotowywanego na jedną z grudniowych debat Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie pod tytułem: Poradnictwo kariery (poradnictwo zawodowe) we wspieraniu całożyciowego rozwoju jednostki i jej aktywności zawodowej, co spotkało się z pozytywnym odbiorem ze strony zebranych.

Przewodnicząca Sekcji podziękowała członkom Sekcji i zespołu za aktywny udział w V Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Pomoc – wsparcie społeczne – poradnictwo. Między teorią a praktyką wspierania jednostki w życiu osobistym, edukacji i pracy, organizowanej przez zespół Zakładu Poradnictwa Społecznego w dniu 25 marca br. w formule on-line, którą patronatem objął Komitet Nauk Pedagogicznych PAN oraz Polskie Towarzystwo Pedagogiczne. Poinformowała uczestników spotkania, iż publikacja zatytułowana Wspieranie jednostek i grup w różnych wymiarach życia społecznego. Aspekty teoretyczno-praktyczne, redagowana przez M. Piorunek, J. Nawój-Połoczańską i A. Skowrońską-Pućkę będąca pokłosiem wspomnianego wydarzenia, jest w końcowej fazie procesu wydawniczego w Wydawnictwie Naukowym UAM. Podziękowała wszystkim autorom zamieszczonych tekstów, w tym uczestnikom spotkania. Recenzentkami wydawniczymi wspomnianej publikacji są prof. KUL Beata Jakimiuk i prof. DSW Elżbieta Siarkiewicz.

Przewodnicząca poinformowała także, że 12 kwietnia 2021 roku brała udział w posiedzeniu Naukowego Towarzystwa Poradoznawczego (online), na którym  zaprezentowała wystąpienie – Sekcja Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN – geneza, perspektywy rozwoju.

W dalszej kolejności Przewodnicząca przypomniała inicjatywę badawczą zapoczątkowaną na poprzednim posiedzeniu sekcji, którą kieruje wspólnie z prof. UAM Teresą Chirkowską-Smolak (Wydział Psychologii i Kognitywistyki). Podziękowała współprzewodniczącej i inicjatorce badań nad wypaleniem akademickim oraz zespołowi w nie zaangażowanemu (dr Violeta Drabik-Podgórna- Uniwersytet Wrocławski, dr Anna Kławsiuć- Zduńczyk – UMK, dr Elżbieta Kwiatkowska- UKSW, mgr Żaneta Garbacik -UAM) za ogromną aktywność w realizację wspomnianego projektu, informując, iż przebadano reprezentatywną grupę studentów kierunku pedagogika (ponad 1600 osób). Narzędziami badawczymi, którymi się posłużono były: wieloautorski kwestionariusz wypalenia zawodowego MBI i kwestionariusz autorski (Chirkowska-Smolak, Garbacik, Piorunek) odwołujący się do 6 obszarów funkcjonowania organizacji– odczucie obciążenia pracą, poczucie wpływu, relacje społeczne, odczuwanie sprawiedliwości, doceniania i wyrażanie uznania oraz studenckie wartości związane z procesem studiowania.

Prof. Piorunek przypomniała prośbę, kierowaną do członków Sekcji i zespołu o przesłanie, celem sporządzenia raportu z działania Sekcji, spisu publikacji za rok 2021 oraz informacji o aktywności konferencyjnej członków. Przewodnicząca poprosiła także, by zastanowić się i zaproponować tematykę kolejnego spotkania w ramach planowanej aktywności poszczególnych ośrodków akademickich zaangażowanych w działania sekcji. Następnie poinformowała, o planowanej na dzień 7 kwietnia 2022 roku, konferencji: Kryzys, jako źródło problemów społecznych. Formy pomocy, wsparcia, poradnictwa, pracy socjalnej, będącej propozycją współpracy, skierowaną do Zespołu Zakładu Poradnictwa Społecznego (Wydział Studiów Edukacyjnych UAM) przez Zgromadzenie Sióstr Albertynek, które pragną w ten sposób uczcić 50-lecie swojej działalności. Przewodnicząca zaprosiła zebranych do udziału w tej inicjatywie oraz rozpropagowanie jej w swoich środowiskach naukowych i pomocowych.

W kolejnej części spotkania głos zabrała dr Joanna Kozielska, przypominając główne wskazania odtworzonej (nagranie) w lutym prelekcji pod tytułem: (Nieobecny) doradca zawodowy w obliczu oczekiwań młodzieży. Między założeniami a praktyką społeczną. Wskazała, iż, w wybiórczo, relacjonowanym w czasie posiedzenia projekcie badawczym, cele, jakie przedsięwzięto, wiązały się przede wszystkim z deskrypcją charakterystyki aspiracji i planów oraz czynionych przez młodzież szkół podstawowych i ponadpodstawowych kształcących w zawodzie wyborów edukacyjno-zawodowych; ich opinii na temat kategorii ‘sukces’ (w tym sukces zawodowy) wraz z jego uwarunkowaniami i samooceną szans jego osiągnięcia; asocjacji towarzyszących młodzieży na temat ścieżek kształcenia umożliwiających vs uniemożliwiających osiągnięcie sukcesu zawodowego i zawodów prestiżowych vs nieprestiżowych; a także opinii (będących konsekwencją poczynionej przez uczniów obserwacji uczestniczącej) na temat procesu doradztwa zawodowego oraz jego pożądanego przez uczniów kształtu. Zaprezentowane dane były efektem zrealizowanego w pierwszym kwartale roku 2020 projektu badawczego pod tytułem: Uczniowie szkół podstawowych i kształcących w zawodzie wobec swojej przyszłości edukacyjno-zawodowej. Wspomniany projekt ukierunkowano na rozwiązanie trzech obszernych problemów badawczych zawierających się w pytaniach o aspiracje i strukturę oraz sposób konstruowania planów edukacyjno- zawodowych przez młodzież uczącą się w szkołach podstawowych – a zatem potencjalnie zainteresowanych i niezainteresowanych kształceniem w zawodzie i w szkołach ponadpodstawowych kształcących w zawodzie, o postrzeganie sukcesu zawodowego i edukacyjnych ścieżek doń prowadzących oraz o opinie uczniów na temat procesu szkolnego poradnictwa zawodowego. Temu właśnie aspektowi poświęcono wystąpienie, choć niejednokrotnie odwoływano się także do aspektu związanego z planami młodzieży, ich uwarunkowaniami i sposobami konstrukcji. Problemy badawcze stanowiące podstawę zaprezentowanego materiału zawarły się zaś w pytaniach o to: z czyjej pomocy korzysta młodzież podejmując decyzje o edukacyjno-zawodowym charakterze?, jakie są opinie młodzieży na temat szkolnego doradztwa zawodowego?, jakie wobec tego przejawia oczekiwania i potrzeby? oraz tego, co w kontekście snucia planów wiedzą o sobie, swoich zainteresowaniach predyspozycjach, umiejętności, mocnych i słabych stronach czy sytuacji na rynku pracy. Autorka wystąpienia wskazała, że ponad 60% uczniów podstawówek zadeklarowało, iż w związku z planowaniem zdarzeń o edukacyjno-zawodowym charakterze i, towarzyszącym im, podejmowaniem decyzji, chętnie korzysta z rad i opinii innych (61,50%), blisko co piąty badany (17,00%) wskazał, iż korzysta z rad, aczkolwiek czyni to niechętnie, a niespełna, co 10 uczeń odpowiedział, iż w kwestii podejmowanych decyzji edukacyjno-zawodowych jest całkowicie samodzielny. Uczniowie korzystający ze wsparcia, jego źródłem czynią przede wszystkim rodziców (64,90%), dalej rodzeństwo, Internet, kolegów (łącznie niewiele ponad 10,00% wskazań). Na samym końcu lokowano doradcę zawodowego (2,00%) i pedagoga szkolnego (0,50%) oraz wychowawcę i innych nauczycieli przedmiotowych (łącznie 1,00%). Uczniowie klas VI-VIII, w zdecydowanej większości przypadków wskazali, iż w ich szkole jest doradca zawody (80,20%), co ciekawe, co piaty twierdził, że w szkole doradcy nie ma, lub nie potrafił określić, czy w szkole doradca zawodowy jest, czy też nie. Analizując odpowiedzi uczniów szkół ponadpodstawowych kształcących w zawodzie sytuacja wygląda mniej optymistycznie tylko 42,2% uczniów stwierdziło, że w szkole jest doradca zawodowy, większa jednak ich cześć określała, że go nie ma, lub nie wiedziała, czy w szkole, w której się uczą jest doradca zawodowy, czy go nie ma (łącznie 57,80%). Badania, w podobnym zakresie, autorka prowadzi na tym samym terenie od 2016 roku, stwierdzając, iż w roku 2020 „dostrzegalność” doradcy zawodowego jest zdecydowanie wyższa niż w latach ubiegłych, kiedy połowa uczniów szkół podstawowych i funkcjonujących ówcześnie gimnazjów twierdziła, iż doradcy zawodowego w szkole nie ma. Dr Kozielska wspomniała także o kwestii-niespójność/niejasność roli i braku identyfikacji roli, w przypadku, gdy szkolny doradca zawodowy jest jednocześnie nauczycielem przedmiotowym lub np. szkolnym pedagogiem. Prelegentka wskazała, iż ponad 80% uczniów deklarowało, że elementów zajęć o tematyce związanej z rynkiem pracy, poznawaniem siebie i planowania swojej edukacyjno-zawodowej drogi nie wprowadzali nauczyciele przedmiotowi. 1 września 2019 r., zostały określone treści programowe dla poszczególnych etapów edukacyjnych. Zogniskowano je wokół czterech obszarów: poznawanie siebie/własnych zasobów; świat zawodów i rynek pracy; rynek edukacyjny i uczenie się przez całe życie; planowanie własnego rozwoju i podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych, do realizacji których zobowiązany jest każdy nauczyciel podczas obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego. Analizując wypowiedzi uczniów szkół kształcących w zawodzie, wskazano, iż 42,2% z nich stwierdziło, że w szkole jest doradca zawodowy, większa jednak ich cześć określała, że go nie ma lub nie wiedziała czy w szkole, w której się uczą jest doradca zawodowy (łącznie 57,80%).

Konkluzją wystąpienia stało się stwierdzenie, iż efektem poradnictwa kariery, bazującego na zdobywaniu doświadczeń, samodzielności i odpowiedzialności powinien stać się wzrost umiejętności podejmowania decyzji karierowych przez młodzież oraz uświadamianie jej ich długodystansowego, biograficznego charakteru, nie zaś tylko ich epizodyczności, koncentrującej się na aktualnym i, co najwyżej, przyszłym szczeblu kształcenia charakterze oraz budowanie) „refleksyjności biograficznej” czy karierowej jak ujmuje to M. Savickas. Podsumowując, dr Kozielska przypomniała, iż regulacje formalne, najogólniej rzecz ujmując, wskazują na potrzebę prowadzenia działań edukacyjno-poradniczych, mających na celu wspomaganie człowieka w biegu życia zawodowego, usprawnienie systemów i środowisk społecznych, w ramach których ludzie konstruują swoje biografie zawodowe na poszczególnych ich etapach, a działania te, uwzględniają procesualność konstruowania kariery i winny być szeroko dostępne, umożliwiając towarzyszenie człowiekowi w jego drodze edukacyjno-zawodowej, wspomagając jego holistyczny rozwój w poszczególnych środowiskach życia. Doradca wobec wspomnianych koncepcji: kreuje przestrzeń do samopoznania, sprzyja poszerzaniu perspektywy, informuje, wspiera, towarzyszy, skłania do refleksji, poszukiwań; świadczy pomoc (w jej subsydiarnej odsłonie); promuje proaktywność i rezyliencję; pracuje nad (błędnymi, ograniczającymi) przekonaniami; wzmacnia samoświadomość prowokując do wewnątrzsterowności. Wymienione regulacje wskazują, i pośrednio, konstruują współczesny paradygmat poradnictwa kariery, opierający się na indywidualnym, podmiotowym traktowaniu klienta i procesualnym, nie incydentalnym, charakterze poradnictwa, wykorzystującym niedyrektywne metody wspierania młodego człowieka w aktywnym, samodzielnym i odpowiedzialnym budowaniu swojej zawodowej tożsamości, adekwatnym do społecznej chybotliwej rzeczywistości. W konsekwencji poczynionych badań można jednak dostrzec, iż zmienił się kontekst społeczny, lecz oczekiwania, co do roli doradcy zawodowego zdają się pozostawać niezmienne. Młodzi oczekuję dyrektywnych wskazań, podpowiedzi, gotowych rozwiązań. Co, być może, jest przejawem swoistej tęsknoty za stabilnością i jakakolwiek pewnością wobec dynamicznie zmieniających się realiów życia.

Następnie głos zabrała prof. Magdalena Piorunek, prezentując materiał pod tytułem: Poradnictwo kariery (poradnictwo zawodowe) we wspieraniu całożyciowego rozwoju jednostki i jej aktywności zawodowej.  Prelegentka rozpoczęła od przypomnienia klasycznej koncepcji rozwoju liniowego modelu kariery w koncepcji D. Supera, wskazując następnie na zmiany w omawianym modelu (m. in. wydłużanie fazy eksploracji, częste uzyskiwanie tylko czasowej konsolidacji w roli zawodowej, wydłużanie i zmiana charakteru  fazy schyłku). Przywołała model kariery sekwencyjnej i mozaikowej jako rozpowszechniające się na rynku pracy. Profesor Piorunek wskazała na mity myślowe w kontekście kariery, wymieniając wśród nich: diagnozowanie zainteresowań, jako warunek efektywnego zaplanowania kariery, (co oznacza niedocenianie zmiennego charakteru tych zainteresowań i roli doświadczenia w ich kształtowaniu); konieczność odkrycia swojej pasji, tylko praca wykonywana z jej udziałem przynosi satysfakcję (nie można odkryć pasji nie podejmując działań); konieczność konsekwentnego realizowania zaplanowanych działań z myślą o wytyczonych celach (niedocenianie roli nowych szans i wyzwań); konieczność wystrzegania się błędnych decyzji w toku kariery (a stanowią one cenne źródło doświadczeń i stwarzają możliwości dokonania pogłębionego wglądu w siebie; wielokrotnie nie wiemy przecież czego tak naprawdę nie chcemy robić zanim tego nie doświadczymy); przeświadczenie o indywidualnym charakterze procesu podejmowania decyzji zawodowych (niedocenianie roli otoczenia społecznego); przeświadczenie o racjonalności procesu podejmowania decyzji zawodowych (niedostrzeganie lub minimalizowanie roli, jaką odgrywają procesy nieświadome, intuicja, emocje); mit o kontrolowaniu tego procesu przez jednostkę, która świadomie kształtuje swoje otoczenie i kieruje swoim życiem; (niedocenianie roli czynników makrospołecznych). Kolejnym elementem wystąpienia stało się wskazanie cech tradycyjnego modelu poradnictwa- zorientowanego był na stabilność narodowych rynków pracy i zawodach ograniczonych terytorialnie (terytorializm zawodowy), związanego ze stałością raz obranych ścieżek zawodowych, związanych z konkretnymi zawodami określającymi tożsamość jednostki, koncentracją na wybranych czynnikach dokonywania wyborów zawodowych (temperament, zainteresowania, zdolności), a w ramach świadczonych usług poradniczych –koncentracji na doradcy w roli eksperta ułatwiającego dokonywanie wyborów zawodowych i ponoszącego za nie odpowiedzialność czy koncentracji na wątku terapeutycznym doradztwa (wybór ścieżki kariery, jako problem życiowy). Koncentrując się na koncepcjach m.in. Guicharda, Bańki, Trzeciaka przedstawiła cechy paradygmatu poradnictwa kariery (poradnictwa konstruowania kariery), wskazując na: orientację na globalnych i transnarodowych kontekstach; koncentrację na mobilności życiowej i wielości wzorców karier; skupienie na szerzej pojętych kompetencjach jednostki (życiowe, kulturowe, adaptacyjne w miejsce izolowanych czynników podmiotowych); zogniskowanie na indywidualnej (nie zbiorowej) perspektywie oceny swojej pozycji rynkowej; przyjęcie założenia o podmiotowej odpowiedzialności za kształt własnej kariery, co oznacza, że klient pełni w procesie doradczym dominującą rolę, rozwiązując swój problem, a celem całego procesu jest utrzymywanie całożyciowej zdolności zatrudnieniowej jednostki. Profesor Piorunek, podsumowując, wskazała, iż w poradnictwie kariery (por. Drabik-Podgórna 2012; Piorunek 2013) kładzie się nacisk na wspomaganie rozwoju i projektowanie swojego życia na wszystkich jego etapach – na life design (Savickas, 2010, 2011, 2012, 2013), a jednostkę postrzega się, jako silną, dysponującą zasobami, które trzeba odkrywać i w oparciu o nie poszukiwać rozwiązań, możliwości, a zrozumienie klienta (jako holistycznie traktowanej jednostki w określonym kontekście środowiskowym i życiowym) zmierza do samodzielnego podejmowania przez niego decyzji w ramach dialogu i współpracy z doradcą (Drabik-Podgórna, 2012) nastawienie na zmienność i elastyczność. Podkreśliła także wagę koncentracji na stałym budowaniu kapitału kariery (umiejętność wykorzystywania różnych doświadczeń zawodowych, odkrywania i umacniania swoich zasobów); zaakceptowaniu roli przypadku w rozwoju kariery i niemożności pełnej kontroli jej przebiegu (rola czynników środowiskowych); kształtowaniu refleksyjności biograficznej – umiejętności przeżywania „siebie w czasie”, patrzenia na własne zachowania z większego, życiowego dystansu, wglądu jednostki w to, co dla niej ważne, umiejętności określenia życiowego celu oraz uchwycenia idei łączącej poszczególne wydarzenia w znaczące całości, dążenia do odkrycia ich znaczenia i sensu. Wskazywała na nieobecność praktyki poradniczej realizowanej wobec osób dorosłych, na konieczność uruchomienia pracy poradniczej o zróżnicowanym charakterze w biegu życia człowieka. Podkreślała szczególny  potencjał pracy o charakterze coachingowym –  w toku przygotowania do podejmowania decyzji zawodowych, przechodzenia na rynek pracy, a następnie konsolidacji w roli zawodowej w określonym otoczeniu pracowniczym (Savickas, 2010, 2013, Peavy, 2014, Piasecka, 2011, Surzykiewicz J., Kulesza M. (red.), 2013). Zadaniem coacha jest niedyrektywne stymulowanie procesów poszukiwania u osób na poszczególnych etapach życiowych zasobów umożliwiających podejmowanie i realizowanie decyzji edukacyjno-zawodowych, wspieranie pogłębionej pracy jednostki nad dokonywaniem wglądu w siebie, w swoje rzeczywiste motywacje, potrzeby, priorytety życiowe. W niektórych przypadkach pożądane będą inne formy i strategie wsparcia – informacyjne, wspólnego rozwiązywania problemów, radzenia, wspierania emocjonalnego itd.

Kolejną częścią spotkania stała się dyskusja dotycząca obu wystąpień, do której zebranych zaprosiła Prof. Piorunek. Głos, jako pierwszy zabrał prof. Andrzej Radziewicz-Winnicki, dzieląc się makrospołecznym spojrzeniem na specyfikę rynku pracy. Profesor dziękując za wystąpienia, wskazał na ważność coachingu i innych innowacyjnych metod w omawianym temacie. Profesor Alicja Kargulowa prowadziła rozważania nad brakiem ścisłości języka używanego w obszarze poradnictwa, zaproponowała, rozważenie zasadności stosowania nazwy ‘doradca zawodowy’, w kontekście jego zawodowego przygotowania do wykonywania swojej pracy, co skłoniło uczestników posiedzenia do dyskusji nad rzeczywistymi, kreowanymi między innymi przez państwowe, regulacje możliwościami szkół i ich dyrektorów a obrazem doradcy, kreślonym w ramach współczesnego paradygmatu poradnictwa kariery.  Dr Violetta Drabik-Podgórna mówiła o paradygmacie poradnictwa kariery – paradygmacie poradnictwa kariery jako współczesnym modelu postrzegania procesów pomocowych adresowanych do osób realizujących i planujących karierę zawodową. Podobnie wypowiadała się dr Joanna Kozielska. Prof. Klimkowska zainicjowała zaś rozważania o tożsamości doradcy zawodowego. Dr Anna Kławsiuć- Zduńczyk podzieliła się swoimi wynikami badań, przeprowadzonych wśród studentów, którzy w zasadzie powielają schemat funkcjonowania ucznia szkoły podstawowej i ponadpodstawowej, niechętnie korzystając z usług studenckich biur karier  i oczekują doradcy zawodowego dyrektywnego, wskazującego rozwiązana. Prof. Bożena Matyjas zachęciła zebranych do wspólnego namysłu dotyczącego tego, jak w kontekście kariery badać dzieciństwo. Dr Joanna Nawój- Połoczańska poruszyła aspekt perspektyw temporalnych w analizie zjawisk społecznych i działań poradniczych, dzieląc się z zebranymi informacją o futurystycznych scenariuszach rynku pracy. Na zakończenie prof. Ładyżyński podzielił się z członkami Sekcji i zespołu anegdotą, będącą egzemplifikacją przemian na rynku pracy, wskazując, iż aktualnie ma możliwość obserwowania 60 latki przekwalifikującej się do roli terapeutki, w poradni, którą zarządza 76 latka, co koresponduje z tezą obecną w wystąpieniu prof. Piorunek na temat wydłużania fazy schyłku w rozwoju zawodowym i późniejszego opuszczania rynku pracy.

Wobec braku kolejnych pytań i chęci wypowiedzi prof. Magdalena Piorunek podziękowała osobom uczestniczącym w obradach Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego za aktywny udział i zamknęła obrady.

Protokół sporządziła

Joanna Kozielska – sekretarz Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN

Sprawozdanie z IV posiedzenia

Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego przy KNP PAN

Czwarte posiedzenie Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego odbyło się 20.05.2022 roku o godzinie 12.00 w formule zdalnej z wykorzystaniem platformy Microsoft Teams (w domenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).

Program obrad:

12.00-12.15 – Powitanie, komunikaty – Przewodnicząca Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego prof. dr hab. Magdalena Piorunek;

12.15- 13.15 –Wykład – prof. dr hab. Bożena Wojtasik (Dolnośląska Szkoła Wyższa) i prof. dr hab. Alicja Czerkawska (Dolnośląska Szkoła Wyższa). Tytuł wystąpienia: Stawanie się doradcą kariery. Egzystencjalna analiza narracji.

13.15-13.45 – Dyskusja. Wolne głosy

W spotkaniu udział wzięli:

Prof. Magdalena Piorunek

Prof. Bożena Wojtasik

Prof. Alicja Czerkawska

Prof. Elżbieta Siarkiewicz

Prof. Paulina Forma

Prof. Zdzisław Wołk

Prof. Andrzej Radziewicz- Winnicki

Dr Joanna Nawój-Połoczańska

Dr Marek Podgórny

Dr Violetta Drabik-Podgórna

Dr Katarzyna Klimkowska

Dr Anna Kławsiuć – Zduńczyk

Dr Ewa Dębska

Dr Marlena Woźniak

Dr Ewa Kasperek-Golimowska

Dr Patrycja Jurkiewicz

Dr Marta Fronczak

Dr Agnieszka Skowrońska-Pućka

Dr Joanna Kozielska

Mgr Żaneta Garbacik

Przebieg spotkania:

Przewodniczącą Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk – prof. dr hab. Magdalenę Piorunek powitała Członków Sekcji z Zespołu wspierającego działania Sekcji. Prof. Piorunek przedstawiła następnie informacje na temat monografii: Wspieranie jednostek i grup w różnych wymiarach życia społecznego. Aspekty teoretyczno-praktyczne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2021, wskazując, iż monografia stanowi tematyczną kontynuację cyklu prac zainicjowanych w środowisku Zakładu Poradnictwa Społecznego Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu, skupionych wokół problemów pomagania, wsparcia społecznego, poradnictwa, w ramach których swoje refleksje, badania i doświadczenia zaprezentowało szerokie grono teoretyków i praktyków z kraju. W monografii skoncentrowano się na kategorii wsparcia społecznego, rozumianego jako pomoc dostępna jednostce w sytuacjach trudnych. Dokonywano analizy jego charakteru strukturalnego, odnoszącego się do obiektywnie istniejących sieci społecznych, w które jednostka jest włączona oraz jego aspektu funkcjonalnego i specyfiki interakcji społecznych, które podejmowane są w zróżnicowanych sytuacjach trudnych. Poszczególne teksty zawarte w monografii, których autorami są także członkowie Sekcji odwołują się do procesów poszukiwania, doświadczania, planowania, organizowania, optymalizowania wsparcia adresowanego do jednostek i grup w różnych wymiarach życia społecznego, w wielu perspektywach temporalnych w przebiegu ludzkiej biografii.

W kolejnym komunikacie Prof. Piorunek odniosła się do Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej (20.01.2022) Kryzys jako źródło problemów społecznych. Formy pomocy, wsparcia, poradnictwa, pracy socjalnej, pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk oraz Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, której tematem uczyniono sytuacje kryzysowe a celem stało się wyraźne zaakcentowanie dyskursu związanego z krytycznymi wydarzeniami biograficznymi oraz sposobami zapobiegania im, interweniowania i pomocy.  Wydarzenie zostało zainicjowana przez Zgromadzenie Sióstr Albertynek zajmujących się pomocą osobom w kryzysie, z okazji 50-lecia istnienia Prowincji Poznańskiej Sióstr Albertynek, a Sekcja Poradnictwa Pedagogicznego była partnerem merytorycznym tego naukowego przedsięwzięcia. Przewodnicząca podziękowała Członkom Sekcji za przyjęcie zaproszenia do udziału w Komitecie Naukowym przedsięwzięcia oraz za przygotowane i wygłoszone w czasie konferencji referaty a także moderowanie sekcji tematycznych.

W dalszej kolejności głos zabrała dr J. Kozielska, informując Członków o trwającym na Wydziale Studiów Edukacyjnych International Coaching Week (16-22.05.2022). Informując, iż międzynarodowy Tydzień Coachingu to doroczne, globalne święto profesjonalistów i pasjonatów coachingu celebrowane na całym świecie. Organizatorem polskiej edycji Międzynarodowego Tygodnia Coachingu jest International Coach Federation Poland z oddziałem między innymi w Poznaniu, to z nim od lat współpracuje Wydział Studiów Edukacyjnych UAM. Celem ICF Poland jest rozwijanie tej niedyrektywnej formy wspierania jednostki i grup w Polsce w oparciu o jasną definicję, standardy i normy etyczne wypracowane przez ICF Global. Tegoroczne propozycje to miedzy innymi zajęcia pod tytułem: Różne oblicza i „gęby” coachingu. Od genezy po nadinterpretacje; Od samopoznania do autonomii. Jak w dialogu coachingowym buduje się świadomość metapoznawcza – wnioski z badania action research; Rozwój pracowników w czasach kryzysu; Coaching jako metoda wspierająca osiąganie życiowej i zawodowej skuteczności u osób dorosłych z ADHD; Żeby chciało się chcieć – rzecz o automotywacji; Narzędzia i techniki coachingowe w pracy pedagogicznej.

Następnie dr V. Drabik-  Podgórna zaprosiła zebranych na zaplanowane na październik, orgaznizowane przez Uniwersytet Wrocławski, wydarzenia: Konferencję naukową, zainicjowaną w ramach działań Sieci UniTwin (międzynarodowa sieć uniwersytecka, działająca w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). Projekt: Life designing – poradnictwo i edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju i godnej pracy), pod tytułem: Cele i zadania poradnictwa w świecie pełnym turbulencji i Jubileuszowe Forum Pedagogów.

            Upewniwszy się, że nikt z zebranych nie miał już do przekazania komunikatów, po przedstawieniu prelegentek, prof. Piorunek oddała głos prof. dr hab. Bożenie Wojtasik (Dolnośląska Szkoła Wyższa) i prof. dr hab. Alicji Czerkawskiej (Dolnośląska Szkoła Wyższa), które wygłosiły wykład zatatuowany: Stawanie się doradcą kariery. Egzystencjalna analiza narracji.

Prelegentki poinformowały zebranych, iż ich wystąpienie oscylować będzie wokół kwestii: dynamicznie zmieniającego się świata, kategorii stawania się i jej ujęcia w badaniach społecznych, człowieka i świata w perspektywie egzystencjalnej. Autorki wskażą także przykłady badań dotyczących stawania się doradcą kariery, metodologiczne ramy badań procesu stawania się doradcą kariery a także kategorie wyłonione w dotychczasowych badaniach i etapy badań nad narracjami doradców kariery.

Rozpoczynając swoje wystąpienie Profesor Wojtasik zaznaczyła, iż żyjemy czasach płynnej nowoczesności, w społeczeństwie ryzyka, w okresie pandemii COVID-19, w sytuacji zagrożenia III wojną światową, a ludziom towarzyszy poczucie niepewności, ambiwalencji, fragmentaryzacji życia. Poruszyła kwestie nowej epoki technologicznej – „Drugi wiek maszyny” – cechującej się dynamicznym rozwojem technologii cyfrowych, komputerów, oprogramowania, sieci komunikacyjnych. Prelegentka wskazała także na zmieniający się, w tym kontekście, rynek pracy, zmieniające się warunki zatrudnienia i pracy. Podsumowując zaznaczyła, iż „nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak będzie wyglądał rynek pracy za 10 lat, przyjmuje się, że rozwój technologii cyfrowych zmieni niemal każdy obszar zawodowy. Czy będzie tworzyć nowe miejsca pracy czy generować bezrobocie?  Nowa rzeczywistość społeczna, nowy świat pracy, zmienia relacje międzyludzkie, przenosi je do sieci, zmienia nasze życie, nawyki i „wypracowane” sposoby działania, kreując także świat relacji zapośredniczonych”.

Profesor Czerkawska przybliżyła zebranym kategorie stawania się w badaniach społecznych: Stawanie się człowiekiem (Paul Ricoeur 1975, Erich Fromm 1994, Kazimierz  Popielski 1987); Stawanie się osobą (Carl Rogers 1989, 1991, 2002); Stawanie się członkiem organizacji w zakładzie przemysłowym (Krzysztof Konecki, 1990); Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem (S.G. Paris. L.R. Ayres, 1997); Stawanie się refleksyjnym nauczycielem (Joanna Szymczak, 2009); Stawanie się nauczycielem akademickim (Łukasz T. Marciniak 2008); Stawanie się poetą (Izabela Ślęzak, 2009); Stawanie się refleksyjnym praktykiem w zawodzie nauczyciela (Dorota Zdybel, Krystyna Kusiak, Beata Bednarczuk, 2011); Stawanie się recydywistą (Renata Szczepanik, 2015); Stawanie się osobą dorosłą (Iwona Kudlińska-Chróścicka, 2019); Stawanie się człowieka pogranicza (Renata M. Sigva, 2020). Prelegentka omówiła następnie słownikowe znaczenie czasownika stawać się i rzeczownika stawanie się i rozumienie stawania się w literaturze przedmiotu (w filozofii, socjologii, psychologii, antropologii kulturowej, pedagogice). Wskazała także na powiązanie różnych zagadnień z kategorią stawania się, wymieniła: rozwój osobowy jednostki, kształtowanie  tożsamości, identyfikację społeczną i kulturową, określenie sensu i celu życia, twórczą adaptację, osiąganie celów życiowych, realizowanie zadań życiowych, podejmowanie wyzwań, życie w zgodzie ze sobą, nabywanie odporności psychicznej, samoaktualizację, samourzeczywistnianie, etc. Następnie Profesor Czerkawska przedstawiła (za Popielskim, 2008, 12) model – Wielowymiarowość bycia wielokierunkowość stawania się uwzględniając: wymiary egzystencji: noetyczny, psychiczny, fizyczny/biologiczny. Relacje egzystencjalne: kulturowe, społeczne, przyrodnicze/ekologiczne. Komunikację egzystencjalną: przeżywanie, doświadczanie metawartości, duchowość, uczucia, bliskość, osobowość, rozumność – psychiczność, emocje, napięcia, aktywność organizmu – fizyczność.

Profesor Wojtasik przybliżyła następnie współczesny paradygmat doradcy kariery- rozpoczynając od zdefiniowania terminu kariera, wskazując, iż wybieranie drogi życiowej, konstruowanie kariery to bardzo skomplikowane, niepewne procesy, w których ważna jest elastyczność i aktywność w rozwijaniu tożsamości zawodowej. Autorka prelekcji zaznaczyła, iż zmieniają się cele poradnictwa – od diagnozy predyspozycji i przeciwwskazań do wspierania w określaniu obszarów satysfakcji zawodowej i pomocy w określaniu talentów, a sami doradcy wspierają osoby radzące się w refleksyjnym konstruowaniu kariery życiowej (biografii), konstruowaniu tożsamości, budzeniu samoświadomości, refleksji, samorozumienia.

Prelegentki wskazały na przykłady badań nad stawaniem się doradcą kariery opisując model opracowany przez E. Siarkiewicz, E. Trębińską-Szumigraj, D. Zielińską-Pękał (2012): Wiedza własna człowieka, doświadczenie edukacji całożyciowej, doświadczenie biograficzne, wiedza i doświadczenie akademickie; Uczenie się roli doradcy, stawanie się doradcą w codzienności, poradnicze doświadczenie i refleksje w praktyce; Doradca jako refleksyjny badacz.

Następnie Panie Profesor zaprezentowały podłoże metodologiczne autorskich weryfikacji, wskazując na badania jakościowe, paradygmat interpretatywny, perspektywę egzystencjalno-fenomenologiczną, cel badawczy realizowanego projektu badawczego określając jako: poznanie, zrozumienie i opisanie doświadczeń osób dorosłych w procesie stawania się doradcą kariery. Autorki sprecyzowały także główny problem badawczy, zawierający się w pytaniu: Jakie doświadczenia w procesie stawania się mają doradcy kariery?

Pani Profesor Wojtasik omówiła także etapy badan narracji doradców kariery (narracje doradców kariery, ich interpretacja, autoryzacja narracji, uwspólnianie interpretacji).

W kolejnej części spotkania miała miejsce dyskusja zebranych, w której głos zabierali Prof. Piorunek, Prof. Wołk, Prof. Radziewicz-Winnicki, Prof. Siarkiewicz oraz dr Nawój-Połoczańska, dr Drabik-Podgórna i mgr Garbacik a także, odpowiadające na pytania, Prelegantki.

Poruszanymi obszarami stały się scenariusze rynku pracy w przyszłości, uwzgledniające aspekt ekologii; kwestia kategorii odpowiedzialność i profesjonalizacja w pracy doradcy kariery a także aspekt jego tożsamości. Profesor Radziewicz-Winnicki odniósł się do kwestii zmian w edukacji wyższej, wskazując na potrzebę scalania dyscyplin w dziedzinie nauk społecznych. Mgr Garbacik nawiązała w swojej wypowiedzi do kategorii przytomność, wskazując na wagę uwrażliwiania studentów w kontekście doświadczania rzeczywistości, wątek ten kontynuowała Prof. Czerkawska opisując fakultatywną ofertę kształcenia w Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, uwzględniającą potrzebę budowania samoświadomości doradców. Tematem kończącym rozważania stała się dyskusja wokół roli i zadań doradcy zawodowego wobec uchodźców wojennych z Ukrainy.

Upewniwszy się, iż zebrani nie wnoszą o zabranie głosu Przewodnicząca podziękowała Członkom Sekcji i Zespołu wspomagającego działania Sekcji za udział w spotkaniu, informując, iż kolejne będzie miało miejsce w listopadzie.

Protokół sporządziła

Joanna Kozielska – sekretarz Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN

Sprawozdanie z 5. posiedzenia

Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego przy KNP PAN

Piąte posiedzenie Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego odbyło się 9.12.2022 roku o godzinie 12.00 w formule zdalnej z wykorzystaniem platformy Microsoft Teams (w domenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).

Program obrad:

12.00-12.15 – Powitanie, komunikaty – Przewodnicząca Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego prof. dr hab. Magdalena Piorunek;

12.15- 12.45 –Wykład –dr hab. Andrzej Ładyżyński, Prof. Uwr. (Uniwersytet Wrocławski)

Tytuł wystąpienia: „Kłopoty z dziećmi” jako źródło inicjacji pracy poradniczej i terapeutycznej rodziny.

Dyskusja

13.00-13.30- Wykład – dr hab. Paulina Forma, UJK dr hab. (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), Tytuł wystąpienia: O zmianach w funkcjonowaniu uczniów w okresie popandemicznym i proponowanych rozwiązaniach pomocowych w świetle inicjatyw i projektów.

Dyskusja

13.15-13.45 – Wolne głosy

W spotkaniu udział wzięli:

Prof. Magdalena Piorunek

Prof. Bożena Wojtasik

Prof. Bożena Matyjas

Prof. Elżbieta Siarkiewicz

Prof. Alicja Czerkawska

Prof. Paulina Forma

Prof. Andrzej Ładyżyński

Prof. Zdzisław Wołk

Prof. Agata Matysiak-Błaszczyk

Prof. Małgorzata Rosalska

Prof. Alicja Kargulowa

Prof. Józef Kargul

Dr hab. Katarzyna Klimkowska

Dr Joanna Nawój-Połoczańska

Dr Violetta Drabik-Podgórna

Dr Anna Kławsiuć – Zduńczyk

Dr Ewa Dębska

Dr Marlena Woźniak

Dr Marta Fronczak

Dr Agnieszka Skowrońska-Pućka

Dr Joanna Kozielska

Dr Andrzej Zygadło

Mgr Żaneta Garbacik

Przebieg spotkania:

Przewodniczącą Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk – prof. dr hab. Magdalena Piorunek powitała Członków Sekcji oraz Członków Zespołu wspierającego działania Sekcji. Prof. Piorunek przedstawiła krótkie sprawozdanie z mającego miejsce w dniach 20-22 września 2022 roku Zjazdu Pedagogicznego, będącego wyrazem tradycji organizowania regularnych spotkań naukowych polskiego środowiska pedagogicznego. Spotkanie odbyło się w Poznaniu pod hasłem: Przesilenie. Budujmy lepszy świat w sobie i pomiędzy nami.  Profesor Piorunek przypomniała, iż podczas zjazdu debatowano w 10 tematycznych sekcjach oraz podziękowała za uczestnictwo członkom Sekcji i Zespołu. Koordynatorami merytorycznymi 7 sekcji, zatytułowanej Rynek pracy, kariera zawodowa i wychowawcza funkcja pracy – ku społeczeństwu przyszłości, byli: Prof. dr hab. Stefan Michał Kwiatkowski, Prof. dr hab. Magdalena Piorunek, Dr hab. Prof. UP Norbert Pikuła, a zaproponowane rozważania dotyczyły wielu aspektów poradnictwa pedagogicznego, koncentrując się głównie wokół kwestii poradnictwa edukacyjno-zawodowego, w tym poradnictwa adresowanego do różnych grup wiekowych. Wiele miejsca poświęcono także kategorii pracy w odniesieniu do całożyciowego rozwoju jednostki (ujęcie diachroniczne) oraz zróżnicowanych sfer życia ludzkiego (ujęcie synchroniczne) i kategorii pracy, w połączeniu z innymi kategoriami np. kształceniem zawodowym, karierą zawodową, rozwojem zawodowym, rynkiem pracy, edukacyjnym przygotowaniem do uczestnictwa w rynku pracy, wychowawczą funkcją pracy, są przedmiotem dociekań wielu dyscyplin w obrębie nauk społecznych, humanistycznych, ekonomicznych, prawnych, medycznych itd.

Przewodnicząca wspomniała także o konferencji Cele i zadania poradnictwa w świecie pełnym turbulencji, której omówienia w końcowym etapie spotkania dokonała dr V. Drabik-Podgórna, organizatorka przedsięwzięcia.

Upewniwszy się, że nikt z zebranych nie miał do przekazania innych komunikatów, po przedstawieniu prelegentów, prof. Piorunek oddała głos prof. dr hab. Andrzejowi Ładyżyńskiemu.

Wypowiedź prelegenta skoncentrowana została wokół następujących zagadnień:

1. Rodzicielstwo – zadanie zmieniające życie ludzi,
2. Poradnictwo/Terapia rodzin,
3. Ilustracja empiryczna (kliniczna),
4. Refleksje i wnioski.

Prof. Ładyżyński podkreślił, iż rodzicielstwo to jedno z kluczowych zadań w toku trwania życia ludzkiego oraz ważne egzystencjalne wyzwanie, które rozpoczyna proces dojrzewania do pełni człowieczeństwa i ciągłe przeobrażanie sprawiające, że kobieta i mężczyzna stający się matką i ojcem będą już zawsze innymi ludźmi, zadanie to posiada cechę ciągłości i nieodwracalności. Odnosząc się do pragmatycznego obszaru swoich rozważań Profesor postawił pytanie: Na ile trudności związane z dziećmi, przeżywane przez rodziców skłaniają ich do poszukiwania pomocy poradniczej czy terapeutycznej, informując, iż próby odpowiedzi na nie udzieli w odniesieniu do zebranych materiałów z sesji terapeutycznych, w których uczestniczył od 2009 r. w Centrum Neuropsychiatrii Dzieci i Młodzieży „Neuromed” we Wrocławiu.

Prelegent wskazał kategorię rodzin podejmujących terapię, dzieląc je na:

– rodziny podejmujące decyzję samodzielnie, z własnej inicjatywy;

-rodziny motywowane, zachęcane, kierowane przez specjalistę (lekarza, pedagoga, psychologa, psychiatrę, terapeutę indywidualnego) i

– rodziny posiadające „obowiązek terapii” wyznaczony, wymuszony decyzją sądu, kuratora etc.

Następnie zróżnicował role/funkcje dzieci w rodzinach, znajdujących się w sytuacji kryzysowej, wymieniając:

-koalicjanta jednego z rodziców (triangulacja),

-mediatora,

-dziecko uosabiające cechy partnera,

-dziecko niedostrzeżone – para skoncentrowana na walce,

-dziecko w rodzinie patchorkowej,

-dziecko w rodzinie adopcyjnej i

– dziecka w centrum.

Prelegent wskazał także powody, dla których rodzice zgłaszają się do terapeutów, a są nimi: dzieci sprawiają dorosłym kłopoty wychowawcze; same przeżywają trudności; są kierowane przez szkołę; przychodzą na terapię w wyniku decyzji rodziców zaniepokojonych niezrozumiałymi zachowaniami dzieci, pragnieniem uspokojenia sumienia rodzicielskiego. Jako rodzicielskie motywy prelegent wskazał te: dotyczące troski o dziecko, niepokoju związanego z jego rozwojem, z nieposłuszeństwem, z zachowaniami nieakceptowanymi, z trudnościami szkolnymi, ze sprawami związanymi z autoagresją, próbami okaleczenia się przez dziecko, z zaburzeniami odżywiania czy próbami samobójczymi.

Prof. Ładyżyński wspomniał, iż w praktykowanym przez niego podejściu systemowym terapeuci są mało dyrektywni i – na ogół – podążają za potrzebami rodziny. Zatem jeśli w zgłoszonym problemie dorośli wskazują konieczność pracy nad „trudnościami z dziećmi” terapeuci koncentrują się na oczekiwaniu rodziców, krocząc za ich potrzebą. Jeśli rodzice unikają otwierania swoich ukrytych, intymnych, wstydliwych tematów, terapeuci czekają na gotowość rodziny do ich zasygnalizowania i przepracowania. Następnie prelegent przedstawił kazus czteroosobowej rodziny: matka, ojciec i dwie nastolatki.

Podsumowując Prof. Ładyżyński zaznaczył, iż praca terapeutyczna z rodziną nie kończy się zawsze w obszarze wstępnego zgłoszenia artykułowanego przez rodziny, a rodziny korzystają z terapii tak długo, na ile posiadają do niej gotowości i osiągają zmiany, które są w stanie zaakceptować. Zmiany – również te korzystne – mają swoje konsekwencje/koszty. Rodzice posiadają zróżnicowane potrzeby. Dla jednych wartością będzie to, co zostanie zakontraktowane we współpracy z terapeutami, dla innych usłyszenie czegoś, co do tej pory było „zakryte”, nieusłyszane. Skorzystanie, choć z kilku spotkań, zainicjowanych motywami konieczności „naprawienia dziecka” przybliża pary rodzicielskie do ich własnej partnerskiej pracy, zamiast stałego zajmowania się „zastępczymi trudnościami” swoich dzieci.

Kolejnym elementem spotkania stała się dyskusja. Pierwsze pytanie zdała mgr Ż. Garbacik, doktorantka Zakładu Poradnictwa Społecznego Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu poprosiła o wskazanie kilku pozycji literatury tematu, które pozwoliłby jej rozpoznać kwestie budowania relacji poradniczej. Prof. Ładyżyński wskazał dwa opracowania: Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (Bogdan de Barbaro) i Terapia rodzin (Goldenberg Herbert, Goldenberg Irene).

Następna głos zabrała dr J. Nawój-Połoczańska, wskazując na analogie terapii systemowej i poradnictwa kariery, zaznaczając wagę pozawerbalnych komunikatów. W podobnym tonie wybrzmiała wypowiedz prof. Klimkowskiej, która zwróciła uwagę na podobieństwa terapii systemowej do terapii poznawczo-behawioralnej i terapii skoncentrowanej na rozwiązanych, której punktem wyjścia jest przekonanie, że pacjent, który zgłasza się do psychologa, terapeuty po pomoc, sam najlepiej wie, czego mu potrzeba. To on wyznacza cele terapii, to on podaje sposoby rozwiązania problemu. To pacjent ma kompetencje, by rozwiązać swoje problemy.

Następnie głos zabrała dr J. Kozielska, pytając, co z perspektywy psychoterapeuty, prelegent sądzi o czasie pandemii. Autorka pytania wskazała, iż był to czas pełen ambiwalencji, z jednej strony pozwalający zwolnić, otwierający przestrzeń by móc być razem, z drugiej zaś kreujący przestrzeń przymusu bycia razem. Dr Kozielska zapytała czy w gabinetach psychoterapeutycznych zauważalna była zmiana jakościowa, ilościowa zgłaszanych trudności? Prof. Ładyżyński zauważył, iż systemy, które były mocne, zasobne i zintegrowane jeszcze bardziej się scalały za sprawą pandemii i możności bycia razem, rozwijając się tym samym; te zaś mniej zasobne, z trudnościami, przeżywały kolejne rozterki, ocierając się niejednokrotnie o dezorganizację.

Prof. M. Piorunek zapytała o to, jak prelegent definiuje kategorie sukcesu terapeutycznego i kwestie zaufania oraz niezależności terapeuty i pacjenta. Prof. Ładyżyński określił, iż pacjent rozpoznaje sukces, czy też skuteczność terapii po odpowiedzeniu sobie na pytanie, po czym pozna, iż osiągnął zamierzone cele, na jakim etapie ich realizowania jest? I po tym jak przedstawia się kwestia oczekiwań sprzed terapii a (auto)ewaluacji dokonywanej w jej trakcie. Profesor odwołał się do kategorii neutralności, którą traci się i odzyskuje, zauważył, iż istotna jest także kwestia odrębności terapeuty i rodziny (systemu).

Upewniwszy się, iż nie ma innych pytań i głosów w dyskusji, Przewodnicząca oddała głos Prof. Paulinie Formie, która zaprezentowała wykład pod tytułem: O zmianach w funkcjonowaniu uczniów w okresie popandemicznym i proponowanych rozwiązaniach pomocowych w świetle inicjatyw i projektów.

W prezentowanym przez Prelegentkę projekcie (badanie ogólnopolskie było prowadzone od 13 września 2021 roku do 1 października 2021 roku z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety internetowej w usłudze Lime Survey udostępnionej przez system ankiet Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, a kontakt z respondentami następował za pośrednictwem szkół) dociekano następujących kwestii:

-Jakie jest nasilenie poczucia jakości życia uczniów w czasie pandemii COVID-19?

-Czy istnieją związki między kapitałem psychologicznym uczniów a odczuwaną przez nich jakością życia w czasie pandemii COVID-19?

-Czy odczuwane przez uczniów wsparcie społeczne modyfikuje zależności między podsiadanym kapitałem psychologicznym a doświadczaną przez nich jakością życia w czasie pandemii COVID-19?

Autorka wykorzystała: kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodzieży – KIDSCREEN-27, skalę do pomiaru prężności SPP-18, Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem Mini-COPE, Kwestionariusz: formy spędzania czasu wolnego – adaptacja własna, Skala Wsparcia: dostarczanego i otrzymywanego – adaptacja własna.

Następnie prof. Forma podzieliła się z obecnymi na spotkaniu wynikami badań, które przedstawiła uwzględniając różne kategorie wiekowe respondentów. Co do najmłodszych respondentów wskazała, iż dzieci są w zdecydowanej większości zadowolone z siebie, radosne i spokojne, lubią chodzić do szkoły i spędzać czas z rówieśnikami, zdecydowanie nie lubią nauki zdalnej, otrzymują pomoc w nauce głównie od rodziny (rodziców, dziadków, rodzeństwa, dalszej rodziny), co dziesiąte dziecko odrabia lekcje samo, czas wolny najczęściej spędzają na zabawie z rówieśnikami i rozwijając konstruktywne zainteresowania (uprawianie sportu, aktywności artystyczne, konstrukcyjne, czytanie książek, pomoc w obowiązkach domowych), część dzieci spędza czas na aktywnościach w mediach elektronicznych: gra w gry elektroniczne (ponad jedna trzecia), oglądanie filmów i filmików w Internecie (jedna trzecia), przeglądanie mediów społecznościowych. W sytuacjach trudnych najczęściej wybierają aktywne strategie radzenia sobie (rozmowa z kimś, poszukiwanie pomocy) oraz ujawnią przykre emocje (złość, płacz, martwienie się). Gdy potrzebują pomocy, to najczęściej otrzymują wsparcie ze strony rodziny, przede wszystkim od rodziców, dziadków, rodzeństwa, a następnie od rówieśników.  Niewielka grupa otrzymuje pocieszenie i wsparcie od nauczyciela (ok. 3%). Co dziesiąte dziecko poszukuje pocieszenia w relacji z ulubionymi zwierzętami.  Wsparcie wartościujące (rozmowy o rzeczach ważnych) dzieci najczęściej otrzymują, podobnie jak wyżej, od rodziców, rodzeństwa, dziadków oraz innych członków rodziny. Niepokojący jest fakt, że co dziesiąte dziecko nie otrzymuje pomocy przy odrabianiu lekcji i nie otrzymuje wsparcia od innych w sytuacjach trudnych.

Autorka zaprezentowała szereg rekomendacji wskazując na:

-Wzmacnianie prężności, poprzez wspieranie rozwoju optymistycznego nastawienie i energii, wytrwałości i determinacji w działaniu, poczucia humoru i otwartość na nowe doświadczenia, kształtowanie kompetencji osobistych, w tym poczucia własnej skuteczności oraz kontrolowania emocji;

-Wzmacnianie konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem takich jak: aktywne radzenie sobie, planowanie, pozytywne przewartościowanie, akceptacja, poszukiwanie wsparcia emocjonalnego oraz instrumentalnego;

-Wzbudzanie zainteresowania wolontariatem jako okazji do wspierania innych, zaspokajania własnych potrzeb w konstruktywny sposób oraz budowania pozytywnego obrazu siebie na podstawie pozytywnych doświadczeń;

-Stwarzanie warunków do rozwoju przez uczniów zainteresowań, które są istotnym czynnikiem chroniącym, zwłaszcza tych aktywności, które nie wymagają kontaktu z mediami elektronicznymi. 5.Wspieranie lub tworzenie systemów wspierających uczniów (np. system wsparcia rodzinnego, szkolnego, parafialnego, rówieśniczego). Otrzymywane wsparcie jest bowiem warunkiem wystąpienia lub wzmocnieniem związków wielu zmiennych tworzących kapitał psychologiczny z odczuwaną jakością życia;

-Zmniejszenie stosowania przez uczniów strategii z grupy bezradności (zaprzestanie działań, obwinianie siebie i używanie substancji psychoaktywnych), które istotnie wiążą się z obniżeniem jakości życia;

-Wsparcie należy kierować równolegle do uczniów, rodziców i nauczycieli oraz psychologów i pedagogów szkolnych. Wzbogacenie całego sytemu, w którym funkcjonują uczniowie, w zasoby umożliwi jego rozwój i uruchomi naturalne procesy regeneracji po pandemii COVID

-Prowadzenie/wspieranie pracy wychowawczej stymulującej prężność uczniów np. wolontariat, harcerstwo, działania sportowe i artystyczne;

-Diagnozowanie strategii radzenia sobie ze stresem u uczniów szkół ponadpodstawowych; zwrócenie szczególnej uwagi na strategie z obszaru bezradności i unikania czyli nieprzystosowawczych strategii radzenia sobie);

-Wzmacnianie konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem takich jak: aktywne radzenie sobie planowanie, pozytywne przewartościowanie, akceptacja, poszukiwanie wsparcia emocjonalnego oraz instrumentalnego;

-Prowadzenie/wspieranie w szkołach zajęć profilaktycznych uczących adaptacyjnych metod radzenia sobie ze stresem – rozszerzenie zajęć nie tylko o wsparcie psychologiczne, ale również systemowe (rodzice, nauczyciele, rówieśnicy) dla uczniów o nasilonym poczuciu bezradności oraz formy wsparcia konstruktywnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych;

-Psychoedukacja rodziców wskazująca na kluczową rolę budowania prężności oraz potrzebę wspierania nastolatków;

Wskazała także na wyzwania dla poradnictwa pedagogicznego, stwierdzając:

-Wzrost konieczności konsultacji psychiatrycznych (niewystarczający dostęp do psychiatry dziecięcego);

-Wzrost zachowań suicydalnych;

-Wzrost zapotrzebowania na pomoc nauczyciela wspomagającego w polskiej szkole;

-Media społecznościowe – nowym nałogiem dzieci i młodzieży. 13 młodszych dzieci i aż 15% młodzieży jest uzależnionych od social mediów. Co trzeci nastolatek spędza tam kilka godzin dziennie, a wielu z nich nawet 12 godzin. Młodzi chcą ograniczyć korzystanie z sieci, ale im się nie udaje, przez co zaniedbują inne zajęcia;

-wzrost zjawisk (niebinarność, transpłciowość itp.).

Kolejnym elementem spotkania stała się dyskusja, skoncentrowana wokół zaprezentowanych przez prelegentkę treści. Jako pierwsza głos zabrała Prof. A. Matysiak – Błaszczyk przywołując kategorie odszkolnienia i szkołowstrętu, z którymi musieli sobie radzić szkolni specjaliści (psycholodzy, pedagodzy) oraz rodzice i uczniowie w pierwszych tygodniach powrotu do kształcenia stacjonarnego, zapytała także, czy zdaniem prelegentki wspomniane w obszarze rekomendacji zadania powinny być wprowadzane centralnie czy lokalnie? Prof. Forma odpowiedziała, iż nie ma tu jedynie słusznej odpowiedzi, zaznaczając, iż działania (diagnoza i wdrożenia) winny mieć lokalny charakter, ale powinny być promowane centralnie np. z uwzględnieniem odpowiedzialnych ministerstw.

Następna głos w rozmowie zabrała prof. Klimkowska, dzieląc się swoją perspektywą doświadczeń w obszarze wsparcia studentów i oferowanych im, wobec zgłaszanych zaburzeń lękowych, stanów depresyjnych, poczucia osamotnienia, wykładów adaptacyjnych organizowanych w ramach Punktu Wsparcia i Psychoedukacji SENSUM (UMCS Lublin) (którego jest współtwórczynią), których oferta zawiera także wsparcie psychologiczne,  interwencję kryzysową, konsultacje psychoterapeutyczne i coaching.

Jako kolejna głos w dyskusji zabrała prof. M. Rosalska, pytając o opinię na temat zajęć wspierających dla adolescentów z Ukrainy. Prof. Rosalska zapytała czy powinno się tworzyć zajęcia wyłącznie dla młodzieży ukraińskiej czy włączać ją w obszary wsparcia proponowane młodzieży polskiej? Prelegentka zwróciła uwagę na indywidualizację w podejściu do dzieci i młodzieży z Ukrainy, cześć z nich bez problemu może korzystać z zajęć adresowanych do wszystkich, część wymaga głębszej, często terapeutycznej pracy. Wszystkim natomiast zaproponowała lekturę: Lekcje pokoju w czasie (po)wojennym (red. Paluch), będącej zapisem „próby interwencyjnego zaangażowania autorów na nagłe pojawienie się wstrząsu kulturowego i wyrażenie niezgody na krzywdę narodu ukraińskiego, w tym dzieci i młodzieży, skazanych na ucieczkę i tułaczkę, niepewność i przerwanie cyklu życia oraz naruszenie jego organizacyjnego osadzenia w środowisku domowym, szkolnym, koleżeńskim.[…] projekt należy do ważnych w obliczu powagi wyzwań edukacyjnych, kulturowych, rozwojowych, instytucjonalnych, przed którymi jesteśmy postawieni z powodu rosyjskiej imperialnej wojny na Ukrainie […] której konsekwencje nieuchronnie będą rosły i utrudniały kolejnym pokoleniom dzieci ukraińskich odwracanie wcześniejszych skutków dziejącej się tragedii (Z recenzji prof. zw. dra hab. Lecha Witkowskiego).

            Dr J. Nawój-Połoczańska zwróciła uwagę na problem braku sił i czasu, wyrazem czego jest brak zainteresowań u dzieci i młodzieży. Co przysparza trudności w pracy z obszaru (pre)orientacji kariery.  Wskazała także, iż jej obserwacje czynione z punktu widzenia praktyka- doradcy zawodowego, dotyczą także kwestii braku witalności, braku poczucia sensu życia i wymagają natychmiastowej interwencji ze strony szkolnych specjalistów i systemu. Prof. Siarkiewicz podsumowując wcześniejsze wypowiedzi, swoją ujęła wokół przekonania o performatywnej funkcji kryzysu, którego elementem jest rozwój. Wspomniała także o ważnych aspektach, głoszonej przez H. Radlińską, pracy na zasobach.

            Ostatnim elementem dyskusji stał się, zainicjowany przez Prof. Piorunek, aspekt trudności i ograniczeń systemowego wspierania dzieci i rodziny.

Następnie Prof. Piorunek poprosiła dr V. Drabik-  Podgórną o krótkie zrelacjonowanie Konferencji: Cele i zadania poradnictwa w świecie pełnym turbulencji, ta zaś dziękując za udział w niej członkom Sekcji i Zespołu, podsumowała zorganizowaną przez Uniwersytet Wrocławski (i funkcjonującą w jego strukturach Katedrę UNESCO Całożyciowego Poradnictwa Zawodowego, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Wrocławski wraz z siecią współpracy UNITWIN NETWORK „Life designing interventions (counseling, guidance, education) for decent work and sustainable)) konferencję naukową. Dr Podgórna przypomniała zebranym, iż tematy wystąpień koncentrowały się wokół następujących zagadnień i razważań ta temat tego: na ile dotychczasowe koncepcje i praktyki poradnicze odpowiadają wymaganiom współczesnej turbulentnej rzeczywistości? Jakiej nowej wiedzy potrzebuje współczesne poradnictwo, by tworzyć innowacyjne i kreatywne rozwiązania (strategie, metody i narzędzia) działań pomocowych? W jaki sposób interwencje doradcze mogą przyczynić się do budowania lepszego harmonijnego życia jednostek i jednocześnie do zrównoważonego rozwoju świata? Jak wspierać klientów w procesie oswajania po/turbulentnej rzeczywistości? Jak prowadzić dialogi doradcze, by umożliwiały wzmacnianie potencjału klientów oraz ich poczucie godności i sprawstwa pomimo wyzwań, z którymi muszą się mierzyć? Jak w świecie globalnych kryzysów budować współpracę i tworzyć koalicję społeczności zajmującej się problematyką konstruowania kariery i życia na rzecz zrównoważonego rozwoju?

Upewniwszy się, iż zebrani nie wnoszą o zabranie głosu Przewodnicząca podziękowała Członkom Sekcji i Zespołu wspomagającego działania Sekcji za udział w spotkaniu, informując, iż kolejne będzie miało miejsce na wiosnę. Prof. Piorunek złożyła obecnym życzenia świąteczne i noworoczne.

Protokół sporządziła

Joanna Kozielska – sekretarz Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego KNP PAN

Sprawozdanie z 6. posiedzenia

Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego przy KNP PAN

Szóste posiedzenie Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego odbyło się 14.04.2023 roku o godzinie 12.00 w formule zdalnej z wykorzystaniem platformy Microsoft Teams (w domenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).

Program obrad:

12.00-12.15 – Powitanie, komunikaty – przewodnicząca Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego;

12.15- 12.45 – Prof. dr hab. Ewa Syrek, Uniwersytet Śląski w Katowicach.

Temat wystąpienia: Trudne rodzicielstwo w chorobie terminalnej dziecka- możliwości wsparcia i pomocy.

Dyskusja

13.00-13.30 – Dr Justyna Deręgowska, psychoonkolog, specjalista psychoterapii integralnej.

Temat wystąpienia: Rola poradnictwa psychopedagogicznego w pracy z pacjentami onkologicznymi.

 Dyskusja

13.45-14.00-    Wolne głosy.

W spotkaniu udział wzięli:

Prof. Magdalena Piorunek

Prof. Ewa Syrek

Prof. Bożena Wojtasik

Prof. Bożena Matyjas

Prof. Elżbieta Siarkiewicz

Prof. Alicja Czerkawska

Prof. Paulina Forma

Prof. Agata Matysiak-Błaszczyk

Dr Joanna Nawój-Połoczańska

Dr Violetta Drabik-Podgórna

Dr Anna Kławsiuć – Zduńczyk

Dr Marlena Woźniak

Dr Ewa Kasperek – Golimowska

Dr Agnieszka Skowrońska-Pućka

Dr Joanna Kozielska

Dr Andrzej Zygadło

Dr Anna Róg

Dr Katarzyna Nowosad

Dr Karina Leksy

Mgr Żaneta Garbacik

Przebieg spotkania:

Przewodniczącą Sekcji Poradnictwa Pedagogicznego Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk – prof. dr hab. Magdalena Piorunek powitała Członków Sekcji oraz Członków Zespołu wspierającego działania Sekcji.

Następnie Profesor Piorunek zrelacjonowała założenia, zorganizowanej na WSE UAM, konferencji. Wskazując, iż  31 marca 2023 roku na kampusie Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Adama Mickiewicza miała miejsce konferencja zorganizowana przez Zakład Pedagogiki Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu. Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Adama Mickiewicza objął patronat merytoryczny nad konferencją. Wydarzenie było adresowane do pracowników szkół podstawowych. Jego motywem przewodnim stała się próba odpowiedzi na pytanie, jak godzić pracę nad realizacją celów dydaktycznych i wychowawczych z dbaniem o dobrostan nauczycieli i uczniów. Jego podstawą uczyniono badania i podejście wypracowane w ramach międzynarodowego projektu pt. „Budowanie umiejętności społecznych i emocjonalnych w celu zwiększenia odporności psychicznej dzieci i młodzieży w Europie” (finansowanego przez Unię Europejską z programu Horyzont 2020). Spotkanie składało się z trzech części. (Część pierwsza -wystąpienia konferencyjne, między innymi – O znaczeniu kompetencji społeczno-emocjonalnych w pracy nauczycieli-wychowawców (prof. dr hab. Magdalena Piorunek); część druga – panel dyskusyjny; część trzecia – warsztaty).

Następnie dr Agnieszka Skowrońska-Pućka przedstawiła zarys realizowanego przez członkinie Studenckiego Koła Naukowego poMOC (WSE UAM) projektu pod tytułem „Dzielimy się poMOCą. Szkolne pogotowie samopomocowe”. Założeniem projektu było zaplanowanie oraz przeprowadzenie przez opiekunów oraz członkinie SKN seminarium naukowego (przy współudziale zaproszonych ekspertów) dla nauczycieli i nauczycielek szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Uzasadnieniem potrzeby, czy wręcz konieczności podjęcia inicjatyw w w/w obszarze stała się aktualna, niezwykle trudna sytuacja dzieci i młodzieży, na co wskazują autorzy licznych raportów. Pandemia, jak wskazują, spowodowała u dzieci i nastolatków wzrost częstości występowania stanów lęku, niepokoju, napięcia, stresu i samotności (Pyżalski, 2020, 2021; Brudzińska, Godawa, 2021; Jaskulska, Jankowiak 2020). Izolacja i zamknięcie ograniczyły dostęp do podstawowej opieki psychologicznej zapewnianej przez placówki edukacyjne (P. Dąbrowska, 2021). Realizatorki w tych okolicznościach chciały przypomnieć i skoncentrować uwagę środowisk szkolnych na korczakowskim przesłaniu dotyczącym „zasobności” dzieci i młodzieży i jego urzeczywistnieniu w postaci samopomocy rówieśniczej. Stąd pomysł, by w ramach zajęć warsztatowych, uczniów, którzy są często pierwszymi świadkami kryzysów, których doświadczają ich koledzy i koleżanki, albo sami ich doznają, uczynić świadomymi swoich zasobów i wyposażyć w wiedzę i narzędzia sprzyjające wzajemnej, rówieśniczej samopomocy z uwzględnieniem swojego dobrostanu.  Już w czerwcu ubiegłego roku osiągnięto zakładany cel minimum tj. warsztatową formą objętych zostało blisko 100 uczniów, ale realizatorki pracują dalej, by w maju i w czerwcu 2023 roku przeprowadzić kolejne warsztaty, w których weźmie udział około 50 uczniów. Tematyka warsztatów obejmuje: Spotkanie I (90 min) – Mamy tę MOC – identyfikacja indywidualnych zasobów, talentów, mocnych stron, potencjału. Funkcje emocji w życiu człowieka, dlaczego złość nie jest taka zła? Co staje się możliwe dzięki temu, że odczuwamy emocje? Spotkanie II  (90 min) – Jesteśmy poMOCNI – nazywanie emocji, identyfikowanie wydarzeń, które mogą prowadzić do wystąpienia reakcji kryzysowej. Sposoby radzenia sobie, kompetencje nastoletniego pomagajacego, zasady pomagania. Spotkanie III (90 min) – Zachować MOC – dbanie o swój dobrostan, sposoby radzenia sobie ze stresem, zmianą, zdrowy styl życia. Przekazanie uczniom informacji o podmiotach, do których mogą (także anonimowo) zgłosić stan zagrożenia życia albo poważne krzywdzenie rówieśnika. Pod koniec maja 2023 zorganizowane będzie także seminarium naukowe dla nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych, studentów pedagogiki i psychologii oraz pracy socjalnej na temat – Praca z uczniem doświadczającym kryzysu. Obszary, metody i formy wsparcia ucznia i nauczyciela, dzięki któremu nabędą i/lub usystematyzują wiedzę na temat specyfiki kryzysu, mechanizmu jego działania, faz reakcji kryzysowych i dostosowanych do nich form pomocy i wsparcia, a także dobrych praktyk w omawianym zakresie. Celem jest również wymiana doświadczeń teoretyków i praktyków na temat krytycznych wydarzeń w życiu dzieci i młodzieży oraz sposobów ich zapobiegania, radzenia sobie z nimi, ukazana w różnych perspektywach (teoretyczna, praktyczna, nieprofesjonalna vs profesjonalna interwencja, pomoc, wsparcie, przykłady dobrych praktyk).

W kolejnej części spotkania głos zabrała Prof. Ewa Syrek prezentując swoje wystąpienie pod tytułem: Trudne rodzicielstwo w chorobie terminalnej dziecka – możliwości wsparcia i pomocy.

            W pierwszej kolejności Prelegentka nawiązała do kwestii rodzicielstwa, ujmując je w pryzmacie rodziny jako systemu (rodzicielstwo jako subsystem, role rodzicielskie- specyfika cywilizacyjna, społ.-kulturowa i środowiskowa); rodzicielstwa jako długotrwałego, zmieniającego się procesu, wpisanego w cykle rozwoju rodziny (zadania rozwojowe, kryzysy); realizacji zadań jednostkowych (na rzecz dziecka) i społecznych odwołując się także do podstaw prawnych – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Profesor Syrek nakreśliła następnie kategorie zdrowia i choroby, wspominając ich ważne aspekty- zdrowie jako wartość i dobrostan (subiektywne i obiektywne), społeczno-ekologiczny model zdrowia, choroba i jej wymiary (medyczny, psychologiczny, społeczny), społeczny wymiar choroby (T.Parsons 1969)-pełnienie roli chorego- ograniczenie lub wycofanie się z pełnionych ról społecznych.

Autorka wystąpienia przywołała także definicję choroby przewlekłej, wskazując, iż są to wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które mają jedną lub więcej cech charakterystycznych: są trwałe, pozostawiają po sobie nieodwracalne zmiany patologiczne, wymagają specjalnego postępowania leczniczego/rehabilitacyjnego i długotrwałej opieki (medyczne skutki, przebieg i czas choroby która może  być/jest terminalna).

Kolejnym elementem swojego wystąpienie Prelegentka uczyniła dane statystyczne, obrazujące skalę omawianego zjawiska – wskazując, iż w Polsce każdego roku diagnozuje się 1100-1200 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe (dzieci stanowią 1% ogółu zachorowań). W roku 2019 zachorowało 579 chłopców i 538 dziewczynek do 19 roku życia, w tym samym roku zmarło 113 chłopców i 74 dziewczynki (Krajowy Rejestr Onkologiczny). W Europie każdego roku diagnozuje się raka u 35 000 dzieci i młodzieży, 6 000 umiera, z czego w Europie Wschodniej przeżywa chorobę o 20% dzieci mniej w porównaniu z resztą krajów Europy (Komitet Regionalny CCI – Childhood Cancer International).

Kolejnym elementem prezentacji tematu było wskazanie, iż dziecko chore to dziecko zależne, a jego choroba jest choroba całej rodziny. Profesor Syrek wymieniła typologie rodzicielstwa związanego z chorobą dziecka:

-rodzicielstwo osamotnione –w sensie indywidualnego przeżywania diagnozy o stanie zdrowia dziecka (lęk, przerażenie, bezradność);

-aktywnie poszukujące-ukierunkowane na zadania- poszukiwanie informacji, ukierunkowanie na najlepsze leczenie, poszukiwanie wsparcia. Określenie zadań i strategii działania – wymaga aktywności i zaangażowania, umiejętność korzystania z zasobów indywidualnych, środowiskowych i społecznych,

-towarzysząco-konfiguratywne – towarzyszenie w odchodzeniu dziecka- przygotowanie rodziców na swoje odejście. Żałoba (rozpacz, ból, bezsens, depresja).

W obszarze działań pomocowych i wspierających prelegentka wymieniła:

-pediatryczną domową opiekę paliatywną –zespół interdyscyplinarny (PDOP), której celem jest: ochrona godności dziecka, poprawa jakości życia, ochrona przed uporczywą terapią i działaniami jatrogennymi, wsparcie socjalne, psychologiczne, duchowe, wsparcie rodziny w okresie żałoby oraz

-działania asystenta rodziny/pracownika socjalnego: np. informacje o prawach i możliwościach korzystania ze świadczeń, organizowanie usług w opiece nad chorym, współpraca z instytucjami (np. ZUS, szkoła itp.), pośredniczenie między rodziną a środowiskiem, organizowanie sieci wsparcia i poradnictwa, współpraca z wolontariuszem, pomoc w sprawach urzędowych, pomoc w organizacji pogrzebu.

-działania fundacji i stowarzyszeń na przykład: Alma-Spei- Hospicjum dla dzieci; Pomorska grupa wsparcia im. Rafała Zawidzkiego (Puckie Hospicjum św. Ojca Pio), Fundacje: Na Ratunek Dzieciom z Chorobą Nowotworową (Wrocław); Śląskie Hospicjum dla Dzieci Świetlikowo (Tychy); Warszawskie Hospicjum dla Dzieci; Na Ratunek Dzieciom z Chorobą Nowotworową; Dla Dzieci z Chorobami Nowotworowymi Krwinka (Łódź), Pomóż mi (Białystok i wiele innych. Portal Onko Rodzina- Fundacja Iskierka; Kampania Złotek Wstążki- wsparcie psychospołeczne, Childhood Cancer International (CCI)-rejestrujące 176 organizacji rodziców, stowarzyszeń i grup wsparcia dla chorych dzieci i towarzystw onkologicznych w 93 krajach na 5 kontynentach.

Kolejną częścią spotkania stała się dyskusja, którą rozpoczęła Profesor Matyjas, pytając czy Prelegentka dysponuje statystykami dotyczącymi ilości hospicjów domowych i czy są badania relacjonujące jakość ich funkcjonowania w rodzicielskiej perspektywie (współpraca rodzic-placówki opieki)? Profesor Syrek wskazała, iż w dużych miastach hospicja są, w mniejszych jest dużo gorzej jeśli brać pod uwagę ich ilość w kontekście zapotrzebowania. Autorka nigdy nie zajmowała się ewaluacją rodzicielskiej opinii dotyczącej wspomnianej współpracy, wskazała także, iż trzeba funkcjonować w środowisku rodziców chorego dziecka, żeby dowiedzieć się jak rodzice ustosunkowują się do opieki paliatywnej.

Jako kolejna głos zabrała dr Joanna Nawój- Połoczańska, stawiając pytanie o hierarchię wartości Polaków, który na pierwszym miejscu, jako wartość wymieniają zdrowie, a kwestia neutralności klimatycznej są im zasadniczo obce lub są przeciwni tej koncepcji. Nie patrzymy już na człowieka jako jedność żyjącą w ekosystemie. Doktor Nawój-Połoczańska zapytała o interwencje pedagogiczne, które widzi w tym obszarze Prelegentka. Profesor Syrek wskazała, iż wiedza w danym obszarze nie oznacza, że człowiek będzie się zgodnie z tą wiedzą zachowywał, dopiero utrata zdrowia sprawia, że zaczynamy się tym aspektem interesować. Edukacja zdrowotna to pokazanie uwarunkowań zdrowia i choroby-społecznych, środowiskowych, cywilizacyjnych związanych ze stylem życia, ale nie ma to przełożenia na praktykę życia codziennego. Choć w innych krajach już od dawna realizuje się edukację prozdrowotną, co wpływa na lepszą jakość życia.

Kolejne pytanie zadała prof. Agata Matysiak – Błaszczyk, którą zainteresował aspekt pomocy i wsparcia. Profesor Matysiak – Błaszcyk zapytała o ocenę sytuacji tak zwanej samopomocy w kontekście rozwoju technologii w przestrzeniach wirtualnej.  Profesor Syrek wskazała, iż jej zdaniem każda forma pomocy jest dobra i wskazana, należy korzystać z pomocy oferowanej w sieci, zresztą cześć z nich to platformy profesjonalne, prowadzone przez psychologów, pedagogów. Takie strony mogłyby być prowadzone przez Uniwersytety, które rekluzją kierunki pedagogiczne lub psychologiczne.

Prof. Bożena Wojtasik wskazała na wysoki poziom trudności mierzenia się z zaproponowaną problematyką. Zapytała Prelegentkę czy prowadzone są badania zgłębiające aspekty przygotowania osób, które zajmują się pomocą (lekarze, pielęgniarki) do świadczenia ‘onkopomocy’. Prelegentka zaznaczyła, iż nie prowadziła takich badań, ale edukacja zdrowotna jest adresowana do personelu medycznego- pielęgniarki są dla przykładu przygotowane do tego, by prowadzić edukacje na temat zmiany stylu życia pacjenta.

Dr Joanna Kozielska dodała w tym obszarze, iż istotna jest także kwestia dobrostanu pomagających, wskazując przykład i dobre praktyki krajów skandynawskich. W tematyce dobrych praktyk głos zabrała także dr Anna Kławsiuć- Zduńczyk wskazując na program TUMBO pomaga, który powstał, by pomóc dzieciom i młodzieży w żałobie oraz ich rodzicom, opiekunom i nauczycielom, którzy towarzyszą im w tych trudnych chwilach.

Podsumowując Profesor Piorunek wskazała, iż cenne wydaje się określenie w tym obszarze miejsc dla pedagogów, co rodzi z kolei potrzebę zastanowienia się nad kształceniem pedagogów i docenieniem omawianego wątku, wykorzystując wyniki badań na rzecz dobrze pojętego działania w praktyce społecznej realizując koncept nauki społecznie zaangażowanej.

Następnie głos zabrała dr Justyna Deręgowska, autorka książki Dziecko z chorobą nowotworową w rodzinie. Diagnoza-wsparcie,  która zaprezentowała temat: Rola poradnictwa psychopedagogicznego w pracy z pacjentami onkologicznymi. Prelegenta rozpoczęła swoje wystąpienie od przedstawienia zagadnień dotyczących choroby przewlekłej. Wskazała, iż choroby nowotworowe są zaliczane do ciężkich chorób przewlekłych. Są to wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które posiadają jedną lub więcej następujących cech charakterystycznych: są trwałe; mogą prowadzić do śmierci; pozostawiają po sobie długotrwałe konsekwencje w postaci niesprawności lub niepełnosprawności (może być to widoczne gołym okiem lub nie); wymagać będą bardzo długiego nadzoru, wsparcia chorego, obserwacji i /lub opieki; spowodowane są przez zmiany patologiczne wymagające specjalnego postępowania leczniczego i rehabilitacyjnego (w zależności od umiejscowienia i rodzaju choroby). W chorobie nowotworowej pacjent przechodzi przez procesy adaptacyjne (w zależności od dynamiki i charakterystyki procesu chorobowego).

Prelegentka szeroko przedstawiła chorobę nowotworową w kontekście traumy o egzystencjalnym charakterze, wskazując, iż jest to wydarzenie krytyczne w biografii jednostki i jej rodziny, odwołała się do zmienionych obszarów funkcjonowanie fizycznego, społecznego, poznawczego, psychicznego, duchowego, emocjonalnego, seksualnego. Doktor Deręgowska wymieniła etapy choroby, wskazując na istnienie kilka różnych sposobów klasyfikacji dzielących chorobę nowotworową na etapy. Dzięki takim podziałom możliwe jest dopasowanie całego procesu terapii pod potrzeby pacjenta — nie tylko ze względów zdrowotnych, ale również psychologicznych. Określenie etapu choroby nowotworowej pełni niezwykle istotną rolę. Daje możliwość pełnego zrozumienia typu nowotworu, dobrania właściwego sposobu leczenia. Poznanie etapu choroby jest ważne także z punktu widzenia opieki nad pacjentem. W ramach podstawowego podziału choroby nowotworowej wyróżnia się 4 główne etapy — diagnoza, leczenie, remisja, etap terminalny. Każdy z nich jest niezwykle trudny dla pacjenta, a także jego bliskich.

Następnie Prelegentka odniósł się do choroby w optyce sytuacji o charakterze: wydarzenia krytycznego (zmienia bieg życia człowieka); kryzysu egzystencjalnego; totalnego, w którym pomoc uwzględniać powinna: specyfikę i dynamikę kontekstu funkcjonowania człowieka, potrzeby pacjenta, wewnętrzną wolność człowieka, użyteczność dla pacjenta, aktualną wiedzę, zgodna z etyką zawodową. Podstawowym założeniem w pracy z pacjentem onkologicznym jest:  holistyczne spojrzenie na osobę doświadczającą choroby; interdyscyplinarność w zespole leczącym i opiekującym się pacjentem (lekarze specjaliści, pielęgniarki, opiekun, rehabilitant, duchowny, psycholog, terapeuta, dietetyk i inni); systemowość; uwzględnienie wielowymiarowości choroby i cierpienia w chorobie (istota cierpienia totalnego); indywidualizowanie pracy z pacjentem; stawienia pacjenta w jego własnym kontekście; koncentrowanie się na zasobach (pacjenta, systemu rodzinnego, możliwościach terapeutycznych); koncentrowanie się na rozwiązaniach; koncentrowanie się na tym, na co ma wpływ pacjent; koncentrowanie się na teraźniejszości i najbliższej przyszłości.

Podsumowując swoje wystąpienie Doktor Deręgowska zaznaczała, iż ważne jest, by mówić i pracować nad życiem z chorobą, nie zaś życiem chorobą.

W kolejnej części zebrani mogli dzielić się swoimi refleksjami w omawianym obszarze i zadawać Prelegentce pytania.

Pierwsza głos zabrała Profesor Piorunek, pytając Doktor Deręgowską jak sobie radzi z utrzymaniem integracji wewnętrznej w tej trudniej pracy, obcując z traumą. Prelegentka odpowiedziała, iż w utrzymaniu integracji wewnętrznej u pomagającego, wsparciem są profesjonalne superwizje – regularne, konsekwentne, indywidualne, dotyczące samopoczucia terapeuty, a także jego osobisty kontekst- zasoby, którymi dysponuje z osobistego systemu, na przykład wsparcie rodziny.

Magister  Garbacik wskazała na konieczność wspierania osób, które są naturalną częścią życia dziecka- mając na myśli nauczycieli, pedagogów. Mgr Żaneta Garbacik zaznaczyła, iż niewiele miejsca np. w programach studiów poświęca się kwestiom przygotowania profesjonalnego kadry, środowisk, w których będą wydarzać się sytuacje trudne, a potrzeby te sygnalizują studenci. Zaznaczyła także, iż brakuje świadomości na etapie kształcenia, że takie sytuacje w życiu pedagoga będą miały miejsce- np. w klasie pojawi się chore dziecko.  Mgr Garbacik zapytała czy Prelegentka widzi przestrzeń na formalizację superwizji w pedagogice i czyja by to była rola? Doktor Deręgowska odpowiedziała, iż jej zdaniem to konieczność, obligatoryjna powinność, gdyż grono pedagogiczne nie zawsze jest w stanie wesprzeć i adekwatnie zareagować. Edukacja pedagogów powinna dotyczyć edukacji na temat kryzysów.

Następnie głos zabrała prof. Elżbieta Siarkiewicz, wskazując, iż istotne jest w poradnictwie, by postrzegać je jako zasób kulturowy. Panią Profesor zainteresowała kwestia rozbieżności miedzy potocznym rozumieniem pomocy a profesjonalnym świadczeniem poradnictwa. Doktor Deręgowska wskazała, iż rozbieżność jest duża- to kulturowe pomaganie wynika z postawy społecznej; profesjonalna pomoc jest oparta na myśleniu racjonalnym, na myśleniu o prawdzie- by przejść proces adaptacji do choroby pacjent musi się skonfrontować z prawdą, pomoc nieprofesjonalna polega na myśleniu życzeniowym.

Profesor Ewa Syrek, chcąc uzupełnić wypowiedź Doktor Deręgowskiej, podkreśliła ważność elementu nieprofesjonalnego pomagania, pomagania na co dzień, którym jest kultura bycia, kultura osobista. Pani Profesor zaznaczyła, iż zdarza się, że gdy ludzie pomagają naruszają jednocześnie granice intymności chorującej osoby, ważne jest zatem, by mieć wyczucie gdzie pomoc ma granice, by nie odebrać tego jako nachalność.

Profesor Syrek zapytała Prelegentkę, czy doświadczyła w subiektywnym poczuciu porażki zawodowej, zaznaczając także, że jest to pytanie intymne i kwestie udzielenia odpowiedzi lub jej braku pozostawia Pani Doktor.  Dr Justyna Deręgowska odpowiedziała, iż często ma poczucie porażki, np. w kontekście komunikacji z rodzicami, którzy doświadczają straty dziecka, rodzicami w cierpieniu, którego nie można sobie wyobrazić, wtedy zdarza się, że po prostu nie wie, co powiedzieć. Innym aspekt porażki jest doświadczanie osobistej żałoby po stracie pacjenta – co z profesjonalnego punktu widzenia jest porażką, choć nie jest to porażką osobistą.

Wobec braku kolejnych pytań i wolnych głosów Profesor Piorunek zamknęła spotkanie.

Protokołowała: Joanna Kozielska